1392/7/7 ۰۹:۳۱
شعر معروف «علی‌ای همای رحمت» سروده استاد محمد حسین شهریار، این روز‌ها به یک بحث داغ ادبی درایران تبدیل شده است. ماجرا از آنجا آغاز شد که که جواد محقق پژوهشگر کهنه کار ادبیات اعلام کرد این شعر پیش از سروده شدن توسط شهریار در دیوان شاعر دیگری آمده است. پس از این اظهار نظر، حملات به او آغاز شد، بویژه از جانب دوستداران شهریار در تبریز. چند ادیب و پژوهشگر دیگر هم اعلام کردند که منبع اصلی این شعر را می‌شناسند. اما محقق در تازه‌ترین اظهار نظر خود به «ایسنا» گفته است: « منظور من نه شعر مفتون همدانی بوده است و نه صهبا؛ بلکه شاعر دیگری منظورم است.
شعر معروف «علی‌ای همای رحمت» سروده استاد محمد حسین شهریار، این روز‌ها به یک بحث داغ ادبی درایران تبدیل شده است. ماجرا از آنجا آغاز شد که که جواد محقق پژوهشگر کهنه کار ادبیات اعلام کرد این شعر پیش از سروده شدن توسط شهریار در دیوان شاعر دیگری آمده است. پس از این اظهار نظر، حملات به او آغاز شد، بویژه از جانب دوستداران شهریار در تبریز. چند ادیب و پژوهشگر دیگر هم اعلام کردند که منبع اصلی این شعر را می‌شناسند. اما محقق در تازه‌ترین اظهار نظر خود به «ایسنا» گفته است: « منظور من نه شعر مفتون همدانی بوده است و نه صهبا؛ بلکه شاعر دیگری منظورم است. البته شاعران دیگری هم هستند که شعرهای این‌گونه دارند. چند روز قبل درحوزه هنری جلسه‌ای برای بزرگداشت استاد شهریار برگزار شد و من این مسئله را آنجا مطرح کردم، البته نه به عنوان طرح قضیه، بلکه از حیث طرح یک پژوهش ادبی و به دوستانی هم که از حرف‌های من رنجیده بودند، گفتم باید اجازه بدهند کار پژوهشی انجام شود؛ با باد کردن در رگ‌های گردن، این مسئله حل نمی‌شود. همین مسئله انعکاس پیدا کرد و در آنجا هم عده‌ای آمدند و تعصب‌ورزی‌های معمول به خرج دادند و از تبریز هم چند خبرنگار و بعضی از استادان دانشگاه به من زنگ زدند و جویای این مسئله شدند. خلاصه در این چند روز من دائماً درگیر تلفن‌ها و صحبت‌ها بوده‌ام. حالا صبر می‌کنم این هیجانات بخوابد، آنگاه منبع سخنم را اعلام می‌کنم. »
در همین حال، عباس خوش عمل پژوهشگر ادبی که ۲۵ سال پیش در مقاله‌ای درروزنامه اطلاعات اعلام کرده بود شعر محمدحسین شهریار در وصف حضرت علی (ع) با اندکی تغییر در اصل متعلق به میرزا آقا مصطفی افتخار العلماء شاعر دوره قاجار و متخلص به «صهبا» بوده است، بر این گفته خود پای فشرد. خوش‌عمل که در زمینه تصحیح اشعار آئینی به تحقیق و پژوهش مشغول است، به «مهر» گفت: « شعری که گفته می‌شود شهریار در وصف حضرت علی (ع) سروده است، در اصل متعلق به میرزا آقا مصطفی افتخارالعلماء متخلّص به «صهبا» شاعر دوره ناصرالدین شاه بوده است. مطلع شعرصهبا «علی‌ای سحاب رحمت تو چه آیت خدایی» است و مطلع شعرشهریار «علی‌ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را» است و در واقع شهریار تنها با جابجایی کلمه «همای» به جای «سحاب» و تغییر ردیف، شعر خود را در وصف امام اول شیعیان سروده است. صهبا شاعر عصر ناصری است و دست کم ۵۰ تا ۶۰ سال قبل از شهریار، این شعر را سروده است. »
از سوی دیگر یک استاد ادبیات دردانشگاه تبریز با بیان این‌که شهریار در این غزل به استقبال شعری از «مفتون همدانی» رفته، آنرا اقتباس ادبی خواند و گفت:» مقایسه این دو سروده نشان می‌دهد که شعر مفتون همدانی «طفلی نارس» بوده که قریحه کم‌نظیر شهریار و قدرت ادبی بی‌نظیر او، آن را به «جوانی برومند و بارور» تبدیل کرده است. محمد طاهری خسروشاهی در گفت‌وگو با «ایسنا» افزود: «مفتون همدانی، از شاعران سده چهاردهم هجری و معاصر استاد شهریاراست. برخلاف آن‌چه آقای جواد محقق ادعا کرده است، میان این شعر و سروده مرحوم استاد شهریار، تفاوت‌های بنیادینی وجود دارد وهرگونه شائبه سرقت و انتحال از ساحت شهریار شعر ایران مبراست. اگرچه بر اساس قرائن شعری، مرحوم استاد شهریار به استقبال این شعر رفته است. تکرار چند عبارت و اشتراک وزن وقافیه در این دو شعر، به هیچ وجه نشانه‌ای از «سرقت» و «انتحال» نیست. جایگاه بی‌نظیر ادبی استاد شهریار از این قبیل اتهام‌ها دور است و باید گفت شعر «همای رحمت» به درستی در تاریخ ادبیات ایران به نام مرحوم استاد شهریار ثبت شده است.»
او در اثبات ادعای خود مبنی بر وجود برخی اشتراک‌های لفظی در هر دوشعر و استقبال مرحوم شهریار از سروده مفتون همدانی، به نقل شواهد ادبی این دو غزل پرداخت و گفت: «برخی اصطلاحات و عبارات موجود در سروده مفتون همدانی از باب استقبال ادبی، در شعر مرحوم استاد شهریار تکرار شده است:
مفتون: علی‌ای همای وحدت تو چه مظهری خدا را / که خدا نمود زینت به تو تخت انّما را
شهریار: علی‌ای همای رحمت تو چه آیتی خدا را / که به ماسوا فکندی همه سایه هما را
محمدعلی مجاهدی هم با اشاره به موضوع «توارد» در ادبیات گفت:» نمی‌توانیم بگوییم شهریار و دیگر شاعرانی که احیانا چند بیت از شعرشان شبیه شعر دیگر شاعران است، سارق ادبی‌اند. دررابطه با شعر «علی‌ای همای رحمت» جریان رؤیای صادقه آیت‌الله مرعشی نجفی نیز وجود دارد. شهریار پس از این‌که به ملاقات آیت‌الله مرعشی نجفی می‌آید، قسم یاد می‌کند که غیر از خودش، علی (ع) و خداوند کسی از سرودن این شعر مطلع نبوده و خواب آیت‌الله مرعشی رؤیای صادقه بوده است. با این حال گیریم که در نسخه دیگری چند بیت از شعر شاعری وجود داشته باشد، اما این دلیل نمی‌شود که شاعر دچار خیانت ادبی شده است. البته این مسأله استثنا هم دارد و در همه موارد صدق نمی‌کند، اما ما باید برای بزرگان ادبی حرمت قائل شویم، چون این موضوع می‌تواند از خصوصیات کسانی باشد که اهل سیر و سلوک هستند و ممکن است در خلوت به آن‌ها چیزهایی الهام شود. این‌گونه افراد زمانی که در مسیر عرفان می‌روند، ممکن است مسائلی شبیه به هم را تجربه کنند، مثلا عالم امروز ممکن است به همان شهودی برسد که ۶۰۰ سال پیش یک عارف به آن رسیده است. «او درباره این‌که مفتون امینی گفته، شعر «علی‌ای همای رحمت» را با مضمون مشابه در دیوان «جویای تبریزی» یا «ذاکر تبریزی» دیده است، افزود:« مسلما این شعر از جویای تبریزی نیست، چون سبک این شاعر به طور کلی هندی است. اما شعر شهریار کاملا به سبک عراقی سروده شده است. ولی از وجود چنین شعری در دیوان ذاکر خبر ندارم. »
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید