نقطه عطف تاریخ‌نگاری ایرانی / کارلو چِرِتی . رایزن فرهنگی ایتالیا در ایران مترجم: هانیه اینانلو

1394/3/26 ۱۴:۴۶

این اثر جدید و جامع که به کوشش مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، به ریاست جناب آقای سیدکاظم بجنوردی، به چاپ رسیده است یقینا سهم بسزایی در درک عمیق‌تر تاریخ ایران و فرهنگ این سرزمین کهن خواهد داشت. از دید بنده، تاریخ جامع ایران، اثری است که می‌تواند یک برهه مهم تاریخی را برای پژوهش‌های ما رقم بزند. ازاین‌روی بسیار مفتخر هستم که سهمی، هرچند کوچک، در نگارش این مجموعه داشته‌ام، بنابراین وظیفه خود می‌دانم تا از سرویراستاران این اثر، آقایان حسن رضایی‌باغ‌بیدی، محمود جعفری‌دهقی و صادق سجادی، سپاس‌گزاری کنم.

مقاله بنده درباره شعر در ایران پیش از اسلام، فرصت مغتنمی را برای بررسی آثار منظوم از زبان‌های مختلف شناخته‌شده دوره ماقبل تاریخ ادبیات ایران فراهم کرد؛ آثاری از زبان‌های ایران باستان، به‌ویژه زبان اوستایی و همچنین از زبان‌های ایران میانه، شرقی و غربی. در این مقاله کوشیده‌ام تا وجوه اشتراک و تمایزشان را هرچند تنها در محدوده متون معتبر و قابل دسترس، بیان کنم. اگرچه در بافتی که هنوز به آن یقینی نیست و نیاز به پژوهش‌های عمیق‌تر و بیشتری دارد، می‌توان گفت که ایران پیش از اسلام، سنت شعری پیچیده و نظام‌مندی، چه در اشعار مذهبی و چه در اشعار درباری داشته است؛ سنتی که در شکوفایی شعر فارسی کلاسیک بی‌تأثیر نبوده است؛ برای همین می‌توان به سهم انکارناپذیر شعر حماسی پیش از اسلام در تحریر شاهنامه فردوسی اشاره کرد؛ گونه‌ای از شعر که در فضای دولت اشکانی شکل گرفت و تا دربارهای ساسانی ادامه یافت یا برای مثال شخصیت «گوسان» اشکانی که با «نقال» عصر جدید قابل قیاس است.

یک آشنایی بهتر و عمیق‌تر از شعر پیش از اسلام و همچنین یک شناخت دقیق‌تر از میراث زبانی و گویشی ایران عهد ساسانی، این امکان را فراهم می‌آورد تا بهتر به دلایل توفیق زبان فارسی در دوره اسلامی پی برده و متوجه شویم زبان فارسی، چگونه از پس دو قرن سکوت که به دنبال حضور اعراب در فلات ایران، بر این سرزمین سایه افکنده بود، به سلامت گذشت. به کمک اکتشافات نوین و تلاش بی‌وقفه پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی، همواره درک بهتری از عناصر استمرار میان این دو برهه از تاریخ درخشان ایران داریم.

مطالعه مستندات مکتوب روی پوست، به زبان پهلوی ساسانی و عربی که برخی از آنها از قم، برخی از خراسان و برخی دیگر از خطه شمال کشور می‌آیند، موجب می‌شود از آنچه در طی قرون ابتدایی اسلام در ایران رخ داده، درک بهتری داشته باشیم. همچنین این مطالعات نقش بسیار مهمی در بازسازی تاریخچه وقایع، اقتصاد و جامعه آن سال‌ها ایفا می‌کنند. کشف مجموعه‌های جدید از این دست، رویدادی بسیار حائز اهمیت است.

در خاتمه، اطمینان دارم چاپ این کتاب‌ها تأثیر بسزایی بر جامعه علمی بین‌المللی خواهد گذاشت و به نقطه عطفی در سال‌های آتی بدل خواهد شد. این مهم، همچنین از رهگذر اشاعه روزافزون آشنایی با زبان فارسی در میان محققانی که به مطالعه ایران در جنبه‌های گوناگون آن می‌پردازند، میسر می‌شود و در نهایت اینکه از دید بنده، گردآوری پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی در کنار هم، وجه تمایز این اثر برجسته است.