سنایی؛ نخستین شاعری که تصوف و عرفان را وارد شعر فارسی کرد

1404/1/31 ۱۱:۴۱

یک استاد زبان و ادب فارسی با بیان اینکه اشعار حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی بیانگر مراحل سلوک عرفانی است، گفت: او نخستین شاعری به شمار می‌رود که اصطلاحات تصوف و عرفان را وارد شعر فارسی کرده و این مسیر را برای شاعران بزرگی چون عطار، مولانا و حافظ هموار کرده ‌است.

هادی حاتمی‌کیا با اشاره با گرامیداشت ۲۸ فروردین که در برخی تقویم‌ها به نام «سنایی غزنوی» نامگذاری شده به جنبه‌های شخصیت و شعر این شاعر پرداخت و اظهار کرد: سنایی اگرچه در غزنین به دنیا آمد و در همین شهر درگذشت، اما بعد از سفری که به خراسان داشت در سایه همنشینی با بزرگان تصوف دچار تحولی درونی شد.

وی افزود: او که در جوانی در دربار مسعود غزنوی شاعری مداح بود پس از تحول درونی، با زبان تند و تیز و انتقادی خود، بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی و اخلاقی زمانش را زیر سؤال برد. او صوفی‌ای شد که به دنیا پشت کرده و با دیده تیزبین به فساد، ریاکاری و ظلم نگاه می‌کرد.

حاتمی‌کیا یکی از ویژگی‌های بارز شعرهای سنایی را ترکیب حکمت و عرفان با انتقاد اجتماعی عنوان کرد و گفت: این شاعر از قالب‌های مختلف شعری مانند قصیده، مثنوی و غزل برای بیان مفاهیم عمیق استفاده می‌کرد.

این استاد ادبیات «حدیقة الحقیقة» را از مهم‌ترین آثار سنایی دانست و ادامه داد: این اثر اولین منظومه‌ای ‌است که به ‌صورت گسترده مفاهیم عرفانی را بیان می‌کند و بعدها الهام‌بخش شاعران بزرگی چون عطار و مولانا شده ‌است.

وی با بیان اینکه سنایی ابتدا شاعری درباری بود، اما پس از بروز تحولات روحی و گرایش او به عرفان، مضامین اشعارش دگرگون شد، گفت: او نخستین شاعری به شمار می‌رود که اصطلاحات تصوف و عرفان را وارد شعر فارسی کرده و این مسیر را برای شاعران بزرگی چون عطار، مولانا و حافظ هموار کرده ‌است.

این استاد زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: سنایی به استفاده از زبان ساده و روان معروف بوده اما در عین حال مفاهیم پیچیده عرفانی را با مهارت در اشعارش جای داده ‌است.

وی در خصوص زمینه تاریخی، سبک و مفاهیم اصلی آثار سنایی تصریح‌ کرد: سبک سنایی تلفیقی از شعر حکمی، عرفانی و انتقادی است؛ به‌طوری‌ که او با زبانی تند و تیز فساد اجتماعی، ریاکاری و تعلقات دنیوی را نقد می‌کرد و در عین حال، آثارش پر از مفاهیم عمیق معرفتی است که نشان از جهان‌بینی فلسفی و عرفانی او دارد.

حاتمی‌کیا با بیان اینکه منظومه «حدیقة الحقیقة» یکی از شناخته‌شده‌ترین اشعار سنایی محسوب می‌شود، اظهار کرد: این اثر در قالب مثنوی سروده شده و شامل آموزه‌های اخلاقی، دینی و عرفانی است و در آن به نقد دنیاگرایی و دعوت به معنویت پرداخته شده ‌است.

وی با اشاره به یکی از نمونه‌های ابیات این منظومه «زین همرهان سست عناصر دلم گرفت/ شیر خدا و رستم دستانم آرزوست»، افزود: در این بیت سنایی از «همرهان سست عناصر» گلایه می‌کند که نشان‌دهنده نارضایتی او از انسان‌های ضعیف و بی‌اراده‌ای است که در مسیر حقیقت ثابت‌قدم نیستند. در مقابل او آرزوی همراهی با «شیر خدا» که منظور حضرت علی است و «رستم دستان» را دارد که نماد شجاعت، قدرت و استواری هستند. این بیت به روشنی دیدگاه سنایی را درباره اهمیت رهبران معنوی و قهرمانان اخلاقی نشان می‌دهد.

حاتمی‌کیا در خصوص مضامین کلیدی در شعر سنایی اظهار کرد: نقد دنیاپرستی، عرفان و سلوک، پند و اندرز و نقد حاکمان و زاهدان ریاکار از مهم‌ترین مضامین شعر سنایی به شمار می‌رود. او بارها در اشعارش دلبستگی به امور مادی را نکوهش کرده و انسان را به ترک وابستگی‌های زودگذر دعوت می‌کند.

وی ادامه داد: بسیاری از اشعار سنایی بیانگر مراحل سلوک عرفانی و تلاش انسان برای شناخت حقیقت هستند، علاوه براین در اشعار او همانند کلام حکیمانه، خواننده به اندیشه و اصلاح رفتارهای شخصی و اجتماعی تشویق می‌شود و از همه مهم‌تر با نقد حاکمان در اشعارش از ریاکاری مذهبی و فساد قدرت انتقاد می‌کند.

منبع: ایسنا