1403/2/23 ۱۰:۲۶
«رسالۀ حجج پروکلوس در قدم عالم» با ترجمه و تحقیق امیرحسین ساکت در انتشارات حکمت منتشر شد.
دبا: پروکلوس، فیلسوف نوافلاطونی قرن پنجم میلادی، آخرین نمایندۀ بزرگ فلسفۀ یونانی است که در انتقال میراث یونانی به عالم اسلام و مسیحیت نقشی بزرگ داشته است. اندیشه‌های او عمدتاً شرح و بسط اقوال افلاطون از دیدگاهی نوافلاطونی است و البته خالی از ابتکار نیست. وی در رسالۀ دربارۀ قدم عالم از اعتقاد افلاطون به قدم عالم دفاع می‌کند و آن را با هجده برهان به اثبات می‌رساند. این رساله در نخستین قرون اسلامی به عربی ترجمه شده و بسیاری از مفاهیم و مضامین آن به فلسفۀ اسلامی انتقال یافته است. ترجمۀ فارسی این رساله مستقیماً از زبان یونانی صورت گرفته و با ترجمۀ کهن عربی مقابله شده است.
فهرست مطالب این کتاب به شرح زیر است:
بخش نخست: پروکلوس، زندگی و آثار، وجودشناسی و مسألۀ علیت، جهان‌شناسی
بخش دوم: پروکلوس، یونانیان و مسألۀ زمان، افلاطون، ارسطو، فلوطین، پروکلوس
بخش سوم: حجج پروکلوس در قدم عالم، ترجمۀ رسالۀ حجج به همراه تحلیل ساختار و محتوای رساله، جهان‌شناسی پروکلوس در رسالۀ حجج
در مقدمه این کتاب آمده است:
حجج پروکلوس در قدم عالم رساله‌ای کوتاه از پروکلوس، فیلسوف نوافلاطونیِ قرن پنجم میلادی در اثباتِ قدمِ عالم است. ما پس از شرح آراء و احوال او، ترجمۀ فارسی این رساله را که ضمناً با ترجمه‌های یونانی، عربی، انگلیسی و آلمانی مقابله و مقایسه شده است، ارائه خواهیم کرد. این رساله مشتمل بر هجده حجت مستقل در اثباتِ قدمِ عالم است که هریک مبتنی بر اصول و مفروضات و مفاهیمی است که اغلب از افلاطون و ارسطو اقتباس شده است. در بخش سوم، پس از آنکه ترجمۀ این رساله از نظر خوانندگان گذشت، هریک از حجج از حیث ساختار و محتوا تحلیل می‌شود و سابقۀ مفاهیم و اصطلاحاتی که در آنها به کار رفته است، بررسی خواهد شد.
پروکلوس در ضمن براهین خود اجمالاً سیمایی از عالم و مبادی آن در مقابل چشم خوانندگان به تصویر می‌کشد که برای اطلاع از تفصیل آن باید به دیگر آثار وی رجوع کرد. جهان‌شناسی او مانند بسیاری از افلاطونیان و نوافلاطونیان تحت تأثیر افلاطون و به ویژه محاورۀ تیمائوس است و از این رو درک مقصود او بدون آشنایی با این آثار ممکن نیست. اما مبادا گمان بریم که وی شارح و مقلد افلاطون است و آثار او خالی از هر ابتکار و بدعتی است. در حقیقت ابتکارات و افکار بدیع پروکلوس را باید در قرائت‌های ظریف و هوشمندانۀ وی از تعالیم افلاطون جستجو کرد. افلاطون آثار خود را در طی سال‌ها نگاشته است و امروزه بر هیچ محققی پوشیده نیست که وی در طول حیات فکری خود بارها و در بسیاری از موضوعات تغییر رأی داده است. فیلسوف نوافلاطونی بدون عنایت به این نکته می‌کوشد تا از آثار و اقوال مختلف و بعضاً ناسازگار افلاطون روایتی واحد و منسجم عرضه کند که چه بسا از نظر یک محقق جدید نوعی تحریف به شمار آید. با این حال مهم این است که این روایت واحد هرگز میسر نمی‌شد، مگر در دیدگاهی وسیع‌تر و احتمالاً متفاوت با دیدگاه افلاطون و عظمت فکر نوافلاطونیان دقیقاً در گشودن این افق و دیدگاه جدید است.
نمونه‌ای عالی از این افکار و قرائت‌های بدیع در بحث پروکلوس از زمان و سرمدیت دیده می‌شود. وی اگرچه خود را شارح افلاطون می‌داند و همواره به اقوال او استناد می‌کند، در مسألۀ زمان و سرمدیت می‌توان دید که وی در تفسیر سخنان افلاطون تا چه اندازه از وی دور شده است. وی در چند فقره از رسالۀ حجج به ماهیت زمان و سرمدیت اشاره کرده است، اما این مطالب در غایت اجمال بیان شده و درک مقصود او مستلزم رجوع به دیگر آثار او است. از این رو بخش دوم این نوشتار به بررسی نظر او دربارۀ ماهیت زمان و سرمدیت اختصاص یافته و برای تبیین اهمیت کار وی خلاصه‌ای از نظریات افلاطون و ارسطو و فلوطین در این موضوع نقل شده است تا هم دِین او به اندیشه‌های ایشان و هم سهم بسزای او در بسط و تکامل این اندیشه‌ها روشن گردد.
لازم به ذکر است که این رساله را اسحاق بن حنین در قرن سوم هجری با عنوان «حجج برقلس فی قدم العالم» به عربی ترجمه کرده که نُه حجتِ اولِ آن باقی مانده و عبدالرحمن بدوی آن را در الافلاطونیه المحدثه عند العرب تصحیح کرده و به طبع رسانده است. اهمیت این ترجمه به خصوص از آن جهت است که اصل یونانی حجت اول از دست رفته و تنها ترجمۀ عربی آن موجود است. مقایسه و مقابلۀ متن یونانی و عربی و توجه به معادل‌ها و اصطلاحاتی که اسحاق برگزیده و احیاناً تصرف‌های او در متن یونانی حاوی نکاتی آموزنده است که به جای خود به آنها اشاره خواهد شد. تأثیر این رساله در فلسفه و کلام اسلامی در موضوع حدوث و قدم عالم بسیار بزرگ و گسترده بوده است که بررسی آن از حوصلۀ این کتاب خارج است و تحقیقی مستقل می‌طلبد. در این‌جا به ذکر این نکته اکتفا می‌کنیم که بسیاری از ادلۀ متفکران مسلمان در موضوع حدوث و قدم مأخوذ از این رساله بوده است. ابن ندیم در ذیل تألیفات پروکلوس از این رساله با عنوان «کتاب الثمانیه عشر مسأله» نام می‌برد و به ردیه‌ای که یحیی نحوی بر آن نوشته است، اشاره می‌کند. همچنین شهرستانی خلاصه‌ای از این حجج را نقل کرده و مفصلاً به آنها پاسخ گفته است .
«رسالۀ حجج پروکلوس در قدم عالم» در ۲۴۴صفحه، با شمارگان ۳۰۰ نسخه و به بهای ۲۸۰ هزار تومان از سوی انتشارات حکمت نشر یافته است.
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید