نگاهی به ادوار و مکاتب کلامی امامیّه در قرون میانی / حمید عطایی نظری

1397/9/10 ۱۴:۵۵

کلام امامیّه در طول تاریخ جریان یکسان و یکدستی نبوده است و دستخوش تحوّلات بسیار در ابعاد مختلف شده است. متکلّمان امامی در ادوار گوناگون تحت‌تأثیر عوامل مختلف به‌ویژه اثرپذیری از مکاتب فکری مطرح در تمدّن اسلامی خاصّه کلام معتزلی و اشعری و فلسفۀ سینوی و حکمت صدرائی نظام‌های کلامی متفاوتی از باورهای دینی تشیّع امامی را ارائه نموده‌اند.

چکیده: کلام امامیّه در طول تاریخ جریان یکسان و یکدستی نبوده است و دستخوش تحوّلات بسیار در ابعاد مختلف شده است. متکلّمان امامی در ادوار گوناگون تحت‌تأثیر عوامل مختلف به‌ویژه اثرپذیری از مکاتب فکری مطرح در تمدّن اسلامی خاصّه کلام معتزلی و اشعری و فلسفۀ سینوی و حکمت صدرائی نظام‌های کلامی متفاوتی از باورهای دینی تشیّع امامی را ارائه نموده‌اند. آشنایی با مکاتب کلامی و گرایش‌های مختلفی که در کلام امامیّه پدیدآمده است پیش‌نیاز هرگونه پژوهش دقیق در این دانش است. با این وصف، تاکنون هیچ دسته‌بندی مشخّصِ معیاری از مکاتب کلامی امامیّه ارائه نشده است که هم نمایانگر سبک‌ها و گرایش‌های اصلیِ مختلف موجود در تاریخ کلام امامیّه باشد و هم مقبول و مورد اتّفاق‌نظر پژوهشگران این عرصه قرار گرفته باشد. در نوشتار حاضر، تلاش می‌شود پیشنهادی در خصوص دسته‌بندی ادوار و مکاتب کلامی امامیّه ارائه گردد. بر بنیاد این دسته‌بندی تازه، ادوار و مکاتب گوناگون تکوین‌یافته در کلام امامیّه در قرون میانی (از قرن چهارم تا قرن یازدهم هجری قمری) بر اساس سبک اندیشگی و مبانی کلامی متمایز متکلّمان امامی به چهار دورۀ: (1) کلام معتزلی شامل مکاتب بغداد متقدّم و متأخّر و مکتب حلّۀ متقدّم، (2) کلام معتزلی _ فلسفی در مکتب حلّۀ متأخّر، (3) کلام فلسفی در مکتب قم و (4) کلام فلسفی _ عرفانی در مکتب اصفهان طبقه‌بندی می‌شود.

منبع: حلقه کاتبان – کلام پژوهی

دریافت مقاله