مردی که از لغتنامه کم شد / علی اشرف صادقی

1397/7/21 ۰۸:۵۸

دکتر محمد دبیرسیاقی، پژوهشگر و محقق ادبیات فارسی در ١٢٩٨ در قزوین متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان شهر به پایان رساند. در سال ١٣١٨ وارد دانشگاه تهران شد و دوره لیسانس را در همانجا گذراند، سپس وارد دوره دکترای ادبیات فارسی شد. ملک الشعرای بهار، بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، سعید نفیسی، علی اصغر حکمت و ابراهیم پورداوود از استادان او بودند.

دکتر محمد دبیرسیاقی، پژوهشگر و محقق ادبیات فارسی در ١٢٩٨ در قزوین متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در همان شهر به پایان رساند. در سال ١٣١٨ وارد دانشگاه تهران شد و دوره لیسانس را در همانجا گذراند، سپس وارد دوره دکترای ادبیات فارسی شد. ملک الشعرای بهار، بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، سعید نفیسی، علی اصغر حکمت و ابراهیم پورداوود از استادان او بودند. در ١٣٢۵ به عضویت انجمن ایران شناسی که ابراهیم پورداوود تأسیس کرده بود، درآمد. در همین سال سفرنامه ناصرخسرو را براساس چاپ برلن و با تصحیحات جدید منتشر کرد. در ١٣٢۶ رساله دکترای خود را که تصحیح دیوان منوچهری بود و زیر نظر فروزانفر تهیه شده بود به چاپ رساند. در همین سال دو متن دیگر را نیز منتشر کرد، یکی تصحیح مجدد لغت فرس اسدی که پاول هورن آلمانی قبلاً آن را چاپ کرده بود و دیگری بخش مربوط به ایران از نزهت القلوب حمدالله مستوفی که گای لسترنج انگلیسی آن را در لندن به طبع رسانده بود.

دبیر سیاقی بعد از اتمام تحصیلات خود به استخدام وزارت دارایی درآمده بود و تا بازنشستگی نیز در همانجا خدمت می‌کرد. کتابی هم درباره مالیات‌ها تألیف کرده بود، اما بعد ازظهرها و در روزهای تعطیلی با علامه علی اکبر دهخدا در تألیف لغت نامه همکاری می‌کرد. دهخدا در ١٣٣۴ درگذشت در حالی که قسمت اعظم لغت نامه هنوز تألیف نشده بود و مواد خام آن روی برگه‌های کاغذی یا فیش نوشته شده بود.

سرپرستی لغت نامه به عهده وصی و جانشین دهخدا، دکتر محمد معین گذاشته شد. دکتر معین از تعدادی از فضلا برای همکاری در تألیف و تدوین لغت نامه دعوت به عمل آورد که یکی از آنان دبیرسیاقی بود. دبیر سیاقی نه تنها چندین مجلد از لغت نامه را تهیه وتألیف کرد بلکه جزو هیأت مقابله لغت‌نامه نیز بود.

دیگران که کم تجربه‌تر بودند مطالب لغت نامه را با او و نیز محمد پروین گنابادی و دکتر جعفر شهیدی مقابله می‌کردند و این سه نفر در حقیقت مطالب آنان را ویرایش می‌کردند.

پس از بیماری دکتر معین در ١٣۴۶ و مرگ او در ١٣۵٠ دکتر شهیدی سرپرست مؤسسه لغت نامه شد. دبیر سیاقی در این زمان کماکان به همکاری خود با لغت نامه ادامه داد. پس از اتمام تألیف لغت نامه اولیای مؤسسه به فکر تهیه فرهنگ بهتر و روشمندتری از لغت نامه افتادند که حتی المقدور از اشکالات لغت نامه خالی باشد.

 این فرهنگ که نام آن لغت نامه فارسی است و تاکنون چند جزوه آن تا اواسط حرف ب چاپ شده تألیف چند نفر است که یکی از آنان دکتر دبیر سیاقی است. وی به تنهایی چند جزوه از آن را تألیف کرده است. همکاری دکتر دبیرسیاقی تا چند سال پیش که وی به‌عنوان اعتراض به منصوب شدن شخصی به سرپرستی مؤسسه که اهل ادبیات و لغت نبود همکاری خود را با آنجا قطع کرد و به قزوین مهاجرت کرد.دکتر دبیرسیاقی در جنب این کارهای تحقیقی به تدریس در بعضی دانشگاه‌های کشور نیز می‌پرداخت. علاوه بر آن مدتی در کشور چین و مصر به تدریس زبان و ادبیات فارسی مشغول بود.

غیر از کتاب‌هایی که در بالا به آنها اشاره شد وی چند متن دیگر را نیز تصحیح و چاپ کرده است که مهم‌ترین آنها به این شرح است:

١. دیوان عنصری، ٢.دیوان فرخی، ٣.دیوان لامعی، ۴.فرهنگ مجمع الفرس سروری کاشانی، ۵.کلیات شاه داعی شیرازی، ۶. شانزده رساله شاه داعی، ٧.فرهنگ آنندراج، ٨.فرهنگ غیاث اللغات به ضمیمه فرهنگ چراغ هدایت، ٩.شاهنامه فردوسی، ١٠.خلاصه الاشعار تقی‌الدین کاشی، بخش شعرای قزوین، 11. سفرنامه خوزستان نجم الملک، ١٢.زرتشت نامه، ١٢.تذکرة الملوک.

کتاب‌های زیر نیز تألیف یا گردآورده او است:١.گنج بازیافته، ٢.اشعار دقیقی، ٣.جلال‌الدین خوارزمشاه، ۴.فهرست الفبایی لغات فارسی السامی فی الاسامی ابوالفضل میدانی، ۵.شاهنامه به نثر، ۶.کشف الآیات قرآن، ٧.کشف الابیات شاهنامه، ٨.پیشاهنگان شعر فارسی.

منبع: روزنامه ایران