مقصود فراستخواه : عقل ایرانی عقل شاد است

1396/12/8 ۰۸:۴۹

مقصود فراستخواه در نشست «نقد و بررسی کتاب نظریه‌ای در باب دین و شادی»: تجربه دینی همواره با تجربه غم گره خورده ولی مهم این است که در کنار حیات دینی شرایط امکان تجربه شادی نیز وجود دارد. فروید به‌نوعی تجربه دینی و دین را در ساحت روانی توصیف می‌کند که به موجب آن امکان شادی فراهم نیست.

مقصود فراستخواه در نشست «نقد و بررسی کتاب نظریه‌ای در باب دین و شادی»: تجربه دینی همواره با تجربه غم گره خورده ولی مهم این است که در کنار حیات دینی شرایط امکان تجربه شادی نیز وجود دارد. فروید به‌نوعی تجربه دینی و دین را در ساحت روانی توصیف می‌کند که به موجب آن امکان شادی فراهم نیست.
 درحالی‌که یونگ در تجربه دینی امکان‌های زیادی برای تجربه شادی می‌بیند و معتقد است رازهایی در ناخودآگاه وجود دارد که برخی از طریق تجربه دینی ظهور یافته و شادی را ممکن می‌کند. ویلیام جیمز، فیلسوف پراگماتیست، نیز در کتاب «تنوع تجربه دینی» می‌گوید این تجارب متنوع‌اند، برخی با شادی نزدیک‌اند اما برخی از تجربه‌های دینی غم‌بار بوده و برای انسان رنج بیشتری ایجاد می‌کنند. مناظر متفاوت است، یکی نگاه منفی، یکی نگاه مثبت و دیگری نگاه اقتضائی دارد و این کمک می‌کند دریابیم چه درکی از دین و حیات دینی مدنظر است. آیا مراد اجتماع دینی مدنظر علامه طباطبایی است که با حکومت متفاوت است و امکان حیات طیبه معنوی ایجاد می‌کند؟ نسبت دین و شادی چیست؟ در حوزه جامعه‌شناختی نیز نگاه دورکیم، مارکس و وبر متفاوت است. در هر یک از این رویکردها نسبت دین و شادی متفاوت است.
در مکتب پدیدارشناسی و نزد آلفرد شوتس دین خود امری مستقل از شادی و غم است، نمی‌توان آن را به شادی تقلیل داد و دین شادی‌ها و غم‌های خاص خود را دارد. کسی که باورهای دینی دارد، شادی‌ها و غم‌های خاص خود را خواهد داشت.
در کتاب «نظریه‌ای در باب دین و شادی» نوشته حسن محدثی این ظرفیت وجود دارد که به تصوف و عرفان پرداخته شود که بخش بزرگی از تجارب زیسته ایرانیان است. ما می‌توانیم تجربه‌های دینی از جمله «وجد» عرفانی را دنبال کنیم. باید دید که ابن‌سینا چه درکی از الهیات داشته است چون او می‌گوید عارف همیشه در بهجت است.
 در قرون وسطی هم متألهان معتقد بودند خدا عین شادی است. به‌هرحال من معتقدم عقل ایرانی عقل شاد است و این را می‌توان در ابن‌سینا دید. بهتر است محدثی در ویراست‌های بعدی کتاب از رویکرد مدافعه‌گرایی دینی دوری کند. در گذشته سعی می‌شد اسلام درباره نظام‌ بانکداری، کار، باد و باران سخن بگوید، اما به‌جای اینکه نسبت این مسائل را بررسی کنیم بهتر است به خود اسلام بپردازیم. بهتر است ما به انسان شاد بپردازیم. باید در ایران پروژه انسان شاد را دنبال کنیم. اگر انسان شاد باشد، دینداری شادی هم خواهد داشت و بهتر است ما انسان و جامعه شاد را پیگیری کنیم. انسانی که با تربیت و نزاکت و عقل‌گرا باشد دینش هم با تربیت و نزاکت و عقل‌گرایانه‌تر خواهد بود. دین برای تعالی ما آمده است نه‌اینکه ما را عوض کند، ما باید خود عوض بشویم. قرآن هم کتابی برای متقین است، برای کسانی که زمامدار وجود خودشان هستند.
 در وضع کنونی جامعه خود امکان شادی کمی داریم. ما تعلیم و تربیت شاد نداریم و این‌ها مسائلی است که باید مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر مسئله دوصدایی‌بودن در قرآن نسبت به شادی توسط محدثی بررسی شده است، اما باید توجه داشت که اصل حزن و فرح در قرآن با شادی و غم امروزی یکسان نیست. ما شادی‌های دینی را از جامعه گرفته و به آن غم دادیم. متاسفانه این غم‌ها نیز نه غم نان هستند و نه غم حیات طیبه! باید اجازه دهیم که دین پیام خود را از طریق مطلوب آن تبلیغ کند، آن‌چنانکه افرادی مانند علامه طباطبایی و علامه جعفری با نگارش کتاب این کار را می‌کردند چراکه دین این ظرفیت را دارد. باید در نظر داشت که مردم ما حق انتخاب شادی و غم ندارند. گاهی متفکری فلسفه‌اش غم است و جهان را این‌گونه می‌بیند. نباید سعی در تحمیل چیزی داشته باشیم. بهتر بود سازوکارهایی از جمله سازمان‌های مردم‌نهاد و ارتباط آن‌ها با شادی و نیز مفاهیم مرتبط با شادی مانند امید در کتاب نیز مورد توجه  قرار گیرد.
 محدثی به‌درستی از نعمت‌الله فاضلی نقل کرده‌ که شادی‌های طبقات بالا نخبه‌گرایانه است اما طبقات ضعیف جامعه چه امکانی برای شادی دارند. همچنین سبک‌ زندگی، آموزش و پرورش و مهارت‌های مرتبط با شادی است که باید در این زمینه مورد تصریح قرار بگیرد. یکی از زیبایی‌های این کتاب یک تقسیم‌بندی ده‌تایی است که عرضه شده و در آن ده پرسش اصلی بیان شده که می‌شد چند نکته به این  محورها افزود.
 

منبع: ایبنا