جلد دوم فهرست نسخه های عکسی به کوشش احمد منزوی منتشر شد

1388/9/8 ۰۳:۳۰

جلد دوم فهرست نسخه های عکسی در کتابخانه مرکزدایره المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش احمد منزوی منتشر شد

جلد دوم فهرست نسخه های عکسی در کتابخانه مرکزدایره المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش احمد منزوی منتشر شد.

کتاب « فهرست نسخه های عکسی » به کوشش احمد منزوی از مجموعه پژوهش های ایران باستان از سوی مرکز دائرة المعارف اسلامی ( مرکز پژوهش های ایرانی و اسلامی ) منتشر شد و به تازگی در دسترس علاقه مندان قرار گرفته است. این کتاب، پژوهشی است که در فهرست مجموعه‌ها تجزیه شده هر کتاب یا رساله به نام ویژه خود به ترتیب الفبای جای داده شده است، ولی چون بسیاری از مجموعه‌ها کیفیتی ویژه و مناسب با اندیشه و ذوق گردآورنده و روزگار گردآوری دارند، در پایان بخشی زیر عنوان مجموعه آورده شده است.
این مجموعه‌ها به ترتیب شماره از خرد تا بالا آمده است تا در دسترسی به آنها آسان‌تر باشد.

در دیباچه کتاب آمده است:
مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برای فراهم آوردن مدارک و مآخذ جهت تدوین کار بزرگ خود، نیاز به گردآوری منابع مهم ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی داشت که در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی در این راستا کتابخانه‌ای به وجود آورده شد، که بر گیرندۀ منابع و مآخذ لازم، از کتابهای چاپی به زبانهای شرقی و غربی، از چاپ سنگی و سربی گرفته تا نسخه‌های دستنویس و نسخه‌های عکسی.
برای تعمیم استفادۀ پژوهشگران از نسخه‌های خطی و عکسی موجود در این کتابخانه، فهرست‌نویسی از نسخه‌های خطی و عکسی موجود، بر دوش این ناتوان قرار داده شد. از این‌رو، در این مدت هجده ساله که افتخار خدمت در این مرکز را داشته‌ام ــ علاوه بر تدوین «فهرستوارۀ کتابهای فارسی» در ده مجلد ــ سه جلد فهرست از نسخه‌های خطی و نیز سه جلد فهرست از نسخه‌های عکسی فراهم شده است.
نخستین جلد از فهرستهای دستنویس، ویژۀ نسخه‌های خطی گنجینۀ اهدایی خاندان سلطانعلی سلطانی (شیخ‌الاسلامی بهبهانی) بود، که در 1377ش منتشر گشت و دومین جلد (از شمارۀ 541-1150)، در سال 1384ش منتشر گشت و جلد دیگر از اینگونه نسخه‌ها آمادۀ چاپ است.
نخستین جلد از سه جلد فهرست نسخه‌های عکسی، در سال 1382ش منتشر گشت و اینک مجلد دوم (مجلد در دست) دربرگیرندۀ 500 جلد از نسخه‌های عکسی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی می‌باشد.
روش کار:
روش کار این ناچیز روش توصیفی ـ تطبیقی است. بجاست که، برای روشن شدن موضوع، عرض شود، شیوۀ فهرست‌نویسی از یک نظر به سه قسم تقسیم می‌شود:
1. نامگو: در این روش به ذکر نام کتاب و اندکی نسخه‌شناسی و شمارۀ قفسۀ کتاب بسنده می‌کنند. دربارۀ این شیوه می‌توان گفت فهرستی است به از هیچ.
2. توصیفی: در این قسم به روش تحقیق ما فی‌الدفتین از نام کتاب، نام نگارنده، مهدی الیه، تاریخ و جای نگارش و چگونگی بخش‌بندی کتاب می‌پردازند و در حد کمال هریک از نشانی‌ها را با قید جایی که آن اطلاعات از آنجا گرفته شده، یاد می‌کنند: (دیباچه، انجامه، یا متن کتاب، یا از صفحۀ عنوان یا کنارۀ رویه‌ها) و اینکه آیا بخش‌بندی کتاب، اگر در دیباچه آمده است، با متن برابر است، و یا اینکه فهرست مطالب در دیباچه به گونه‌ای است و در متن به گونه‌ای دیگر؛ آنگاه سر‍آغاز کتاب، و در پایان نسخه‌شناسی را می‌آورند. دربارۀ سرآغار بایستی 5-6 کلمه از آغاز نسخه «حمد و ثنا» و همان اندازه از واژه‌ها، پس از «اما بعد...» آورده شود.
3. توصیفی ـ تطبیقی: در این شیوه، گذشته از به کار گرفتن شیوۀ توصیفی در فهرست‌نویسی که به آن اشارت شد، نسخۀ موردنظر با نسخه‌های مشابه آن که در دست است، مقایسه می‌شود و یا با دیگر فهرستها که این کتاب در آنجا معرفی شده است، سنجیده می‌شود و در صورت جدایی به موارد اختلاف به کوتاهی اشاره می‌گردد. اکر نسخه‌ای که مورد بررسی است، در مآخذ دیگر به نام دیگر و عنوان دیگر یاد شده، یا در بخش‌بندی آن با نسخۀ دیگر جدایی است ــ چه آنکه شمار «باب» و یا «فصل‌بندی» آن جدا باشد، چه بخشهایی از نسخه جابه‌جا باشد ــ از آنها یاد کرده شود، به این ترتیب، از سویی سنگ محکی بر یافته‌های فهرست‌نویس از نسخه در دست زده می‌شود و از لغزشها کاسته می‌گردد؛ از سویی دیگر کتاب به خانوادۀ خود و همسانان خود گره می‌خورد، نه اینکه کتاب، غریب و تنها در فضایی که دهها هزار کتاب و نسخۀ دستنویس وجود دارد، رها شود.
روش کار در این مجلد از فهرست توصیفی ـ تطبیقی و همان است که در فهرست نسخه‌های خطی اهدایی خاندان سلطانعلی سلطانی به کار گرفته شده است و در پیشگفتار آن فهرست گسترده‌تر به آن پرداخته‌ام و از تکرار آن بیش از این خودداری می‌شود.
دربارۀ چاپ کتابهای شناسانده شده و شمار چاپها به فهرست زنده‌یاد خانبابا مشار ارجاع داده شده است که ایشان از چند چاپ آن نشانی داده‌اند؛ و بیش از این به چند و چون چاپها نمی‌پردازم که کاری بس باریک است.
فهرست در دست بر پایۀ الفبایی ــ که دسترسی مراجعه‌کنندگان با این شیوه آسان‌تر است ــ با بهره‌گیری از ارجاعات درخور، و برای آسانی کار مراجعان که توجه به موضوع ویژه‌ای دارند، در پایان نمایه‌ای از موضوعها (در ده بخش) آورده شده است.