1396/1/21 ۰۷:۳۹
نگاهی به اهمیت خواجه نظام الملک در تاریخ اندیشه سیاسی ایران
ابوعلی حسن بن اسحاق طوسی ملقب به خواجه نظام‌الملک در قریه رادکان در خانه‌ای دهقانی به دنیا آمد. حاتم قادری در اثر خود با عنوان «اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران» درباره چگونگی سیر زندگی خواجه می‌نویسد خواجه نظام در جوانی به دستور پدرش قرآن را حفظ می‌کند و نزد امام موفق که یکی از علمای شافعی بزرگ بود تلمذ کرد.
رسیدن به قدرت خواجه ابتدا به مدت سه تا چهار سال به خدمت غزنویان در غزنه درآمد و سپس به دربار علی ابن‌شاذان وارد شد که از سوی چغری بیگ‌داوود، فرد قدرتمند سلجوقی، در بلخ عمارت داشت ولی به دلیل رنجیدگی از مخدوم خود برای آنچه اجحافات مالی بر وی خوانده می‌شد، او را ترک کرد و به مرو رفت. در همین شهر بود که اقبال به وی رو کرد و از سوی چغری بیگ داوود به مشیری و کتابت الب ارسلان گمارده شد. با به سلطنت رسیدن الب ارسلان در سال 455ه، خواجه به وزارت سلاجقه درآمد. احمد کمال‌الدین حلمی در کتاب «دولت سلجوقیان» درباره این دوره این‌گونه شرح می‌دهد که خواجه در دوران وزارت با فعالیت‌های خودش موجبات قتل عمیدالملک کندری را به دست الب‌ارسلان فراهم آورد. با مرگ الب ارسلان و جانشینی ملکشاه، خواجه همچنان مقام خود را حفظ کرد و تا هنگام مرگش به سال 485 هجری حدود 30 سال وزارت کرد. «35 روز بعد از مرگ وزیر، ملکشاه نیز در 15 شوال 485 ه به او پیوست و با مرگ این دو، قدرت سلاجقه فروکش کرد.»(تاریخ ابن خلدون)
سیاست‌نامه شرح مجموعه دانش‌ها، تجارب و آموخته‌های خواجه که او آن را به عنوان «کتاب سیر» یا «کتاب سیاست» نامیده و به «سیاست‌نامه» و «سیرالملوک» نیز نامیده شده است. این اثر مشهورترین اثر نظام‌الملک است که از زمان صدور فرمان ملکشاه مبنی‌بر نگارش کتاب (479 هجری) تا زمان تالیف آن (484 هجری) پنج سال نگارش آن طول کشید. خود خواجه در رابطه با علل تالیف این اثر می‌نویسد: «در سال 479 هجری پروانه اعلی‌سلطانی - ملکشاه بن محمد- به بنده و دیگر بندگان برسید که هر یک در معنی ملک اندیشه کنید و بنگرید تا چیست که در عهد روزگار ما نه نیک است و بر درگاه و در ایوان و بارگاه و مجلس ما شرط آن به جای نمی‌آورند و بر ما پوشیده است و کدام شغل است که پیش از این پادشاهان شرایط آن بجای می‌آورده‌اند و ما تدارک آن نمی‌کنیم و نیز از آیین و رسم ملک و ملوک است و در روزگار گذشته بوده است از ملوک سلجو بیندیشید و روش بنویسید و بر رای ما عرضه کنید تا در آن تامل کنیم و بفرماییم تا پس از این کارهای دینی و دنیاوی بر آیین خویش رود و آنچه دریافتنی است دریابیم و شرط هر شغلی بر قاعده خویش و فرمان ایزد تعالی بجای فرمان آوردن.»
نهاد وزارت یکی از وجوه بنیادین اهمیت خواجه نظام‌الملک طوسی در ایران زمین معطوف به وزارت او در دوره دو پادشاه سلجوقی است. اگر چه پادشاهان ترکی از بقایای ترکان حاکم بر ایران بودند، اما با تدبیر و هوش خواجه مملکت‌داری و آیین سیاسی ایران باستان را به نحوی احیا کردند. این احیا که با تلفیق پادشاهی مطلقه اسلامی و شاهی آرمانی ایرانی در سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک طوسی صورت گرفته است، نمایی نزدیک از تداوم فرهنگی ایران زمین از طریق بسط اندرزنامه‌نویسی ایرانی در بستر پادشاهی مطلقه ترکان مسلمان در فلات ایران محسوب می‌شود؛ نکته ای که نه‌تنها درایت خواجه را می‌رساند، بلکه مقطعی مهم در تاریخ اندیشه سیاسی ایران به حساب می‌آید.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید