زاخودر / مسعود قاسمی
|۸:۵۸,۱۳۹۵/۱۰/۱۵| بازدید :
467
بار
باریس نیکولایویچزا زاخودر،۱ شرق‌شناس روسی، از محققان معروف تاریخ و فرهنگ مردمان کشورهای خاور نزدیک و میانه و آسیای مرکزی در ۶ اوت سال ۱۸۹۸ متولد شد. در سال ۱۹۱۷ فارغ‌التحصیل مدرسه هفتم شهر مسکو شد و پس از آن تا سال ۱۹۲۸ در مؤسسه فرهنگی مختلف مسکو کار کرد و همزمان در سالهای ۱۹۲۳ـ۱۹۲۷، دانشجوی دانشکده شرق‌شناسی و در سالهای ۱۹۲۷ـ۱۹۳۰ دانشجوی دوره دکتری این دانشکده بود.
باریس نیکولایویچزا زاخودر،۱ شرق‌شناس روسی، از محققان معروف تاریخ و فرهنگ مردمان کشورهای خاور نزدیک و میانه و آسیای مرکزی در ۶ اوت سال ۱۸۹۸ متولد شد. در سال ۱۹۱۷ فارغ‌التحصیل مدرسه هفتم شهر مسکو شد و پس از آن تا سال ۱۹۲۸ در مؤسسه فرهنگی مختلف مسکو کار کرد و همزمان در سالهای ۱۹۲۳ـ۱۹۲۷، دانشجوی دانشکده شرق‌شناسی و در سالهای ۱۹۲۷ـ۱۹۳۰ دانشجوی دوره دکتری این دانشکده بود.
زاخودر از ماه سپتامبر سال ۱۹۳۰ استاد دانشکده شرق‌شناسی مسکو و در سال ۱۹۳۴ مدیر کرسی زبان فارسی این دانشگاه شد. از سال ۱۹۳۵ تا سال ۱۹۳۹ به عنوان کارمند ارشد علمی در «موزه فرهنگ‌های شرقی» و همچنین کارمند علمی شعبه «فرهنگستان دولتی تاریخ فرهنگ مادی» در شهر مسکو، کار کرد و همزمان با آن در بخش تاریخ دانشگاه مسکو تدریس کرد.
سال ۱۹۴۱ در شورای علمی دانشگاه مسکو از رساله دکتری خود، تحت عنوان نظام‌الملک (مقالات درباره تاریخ دولت سلاجقه)، دفاع کرد و در سال ۱۹۴۵، موفق به دریافت عنوان علمی استاد دانشگاه مسکو شد.
فرهنگستان علوم
تأسیس «شعبه شرق» در بخش تاریخ دانشگاه مسکو، با نام زاخودر پیوند خورده است. او از سال ۱۹۴۴ تا سال ۱۹۴۷ مدیر این شعبه بود که بعداً در سال ۱۹۶۵بر مبنای این شعبه، «انستیتوی زبان‌های شرق»، وابسته به دانشگاه مسکو، تشکیل شد.
زاخودر از سال ۱۹۴۴ در «فرهنگستان علوم اتحاد شوروی» نیز کار کرد، و در سال ۱۹۵۰ رئیس گروه محققان «پژوهشگاه شرق‌شناسی فرهنگ علوم اتحاد شوروی» در شهر مسکو بود. او در سالهای ۱۹۵۰ـ۱۹۵۹ مدیر بخش ایران و رئیس بخش کشورهای خاور نزدیک و میانه بود و در شورای علمی «پژوهشگاه شرق‌شناسی»، ریاست بخش تاریخ را به عهده داشت. همچنین عضو هیأت تحریریه مجله شرق‌شناسی شوروی بود که بعداً از سال ۱۹۵۹ «مسائل شرق‌شناسی» نام گرفت. عضو هیأت کارشناسی «کمیسیون عالی ممیزه علمی وزارت آموزش عالی اتحاد شوروی» نیز بود. زاخودر ژانویه سال ۱۹۶۰ در شهر مسکو درگذشت.
تاریخ مردم
زاخودر در اتحاد شوروی، نخستین دانشمندی بود که تاریخ مردمان خاور نزدیک و میانه را در دانشگاه مسکو، تدریس کرد و کتاب درسی تاریخ شرق قرون وسطی (خلافت و شرق نزدیک، ۱۹۴۴) را تألیف کرد، که به مدت دهها سال، یگانه کتاب کامل درباره خاور نزدیک در قرون وسطی بود. همچنین کتب درسی دیگری را با نامهای تاریخ قرون وسطی (۱۹۴۰)؛ حوزه مدیترانه و آسیای پیش از قرن یازدهم تا قرن هجدهم (۱۹۴۰)، حوزه مدیترانه و خاور نزدیک در دوران اول قرون وسطی (۱۹۴۰) تالیف کرد.
آثار علمی
سلسله مقالات او که مسائل مختلف تاریخ مردمان ایرانی‌تبار و سایر اقوام آسیا را در بر دارد، عبارت است از: «مبلغان مذهب پراواسلای در ارومیه» (۱۹۳۰)، «اسلام و دولت» (۱۹۳۱)، «از تاریخ فرهنگ نفیس ایران در قرن شانزدهم» (۱۹۳۵)، «درباره ظهور مزدک، تعلیمات مذهبی او و درباره اینکه انوشیروان عادل چگونه مزدک را کشت» (۱۹۳۵)، «ایران در زمان ساسانیان» (۱۹۳۸)، «محمد نخشبی، درباره جنبش قرمطیه در آسیای میانه در قرن دهم» (۱۹۴۰)، «امپراتوری تیمور» (۱۹۴۱)، «آسیای میانه در آستانه حمله مغول» (۱۹۴۵)، «آسیای میانه تحت حکومت خلافت عرب» (۱۹۴۵)، «خراسان و تشکیل دولت سلاجقه» (۱۹۴۵)، «سیاست‌نامه، منبعی برای توصیف مناسبات اجتماعی در دولت سلاجقه در قرن یازدهم» (۱۹۴۸)، «دولت صفوی» (۱۹۵۸)، «از آثار مربوط به تاریخ قرون وسطی در ایران» (۱۹۵۸).
زاخودر در برخی از آثار خود، کتب فارسی و عربی را منابع مهمی برای تحقیق مسائل مختلف تاریخ قدیم مردم روس و سایر مردمان اروپایی دانسته و روابط این اقوام را با ایرانیان بررسی کرده است. آثار او راجع به این موضوعات چنین است:
باز یک خبر از دوره اول مسلمانی درباره اسلاوها و روسهای قرون نهم ـ دهم (۱۹۴۳م)، از تاریخ روابط کرانه ولگا و خزر در دولت روس باستانی (۱۹۵۵)، تاجر شیرازی در کرانه ولگا در سال ۱۴۳۸ (۱۹۵۵)، از تاریخ وجود متنی با قدیم‌ترین ذکر نام «روس» با رسم‌الخط عربی (۱۹۵۶)، تحقیق منابع شرقی درباره تاریخ کشورهای اروپایی شرقی و مرکزی، در اتحاد شوروی (۱۹۵۸)، مجموعه اطلاعات خزری درباره اروپای شرقی، گرگان و کرانه ولگا در قرون نهم و دهم.
زاخودر، در کنار آثار مربوط به تاریخ ایران و کشورهای خاور نزدیک و میانه، به تحقیق میراث فرهنگی مردمان آسیا نیز پرداخت و مقالات و گزارشهایی درباره ادبا و رجال فرهنگی فارسی زبان و مسلمان منتشر کرد، از جمله: «درباره یادگار بزرگ فرهنگ ایرانی، به مناسبت جشن هزاره فردوسی» (۱۹۳۵)، «مجنون، شاعری خوشنویس از هرات» (۱۹۴۴)، علیشیر نوایی (سابقه ارزیابی تاریخی) (۱۹۴۶)، کتب جشنواره‌ای درباره نظامی (۱۹۴۸)، بهار (۱۸۸۶ـ۱۹۵۱) (۱۹۵۹)، بررسی دوران ابن‌سینا در خاورشناسی شوروی (۱۳۳۴ش)، ابن‌فضلان و مسعودی (۱۹۶۰) نیز نوشته است.
با ابتکار و زیر نظر او، در سال ۱۹۵۷، کتاب راهنمای ایران معاصر به چاپ رسید. زاخودر برخی از آثار فارسی را نیز به روسی ترجمه کرده که عبارت است از: محمد علی خان جمال‌زاده، یکی بود و یکی نبود(۱۹۳۶) قاضی احمد، رساله درباره خوشنویسان و نقاشان(۱۹۴۷)، این اثر، در واقع، همان کتاب گلستان هنر قاضی احمد قمی است که به اهتمام احمد گلچین معانی، در سال ۱۳۵۲ش، در تهران منتشر شد. احمد گلچین معانی، در کتاب تاریخ تذکره‌های فارسی علاوه بر اینکه قید کرده است که زاخودر گلستان هنر را ترجمه کرده، در همین کتاب اشتباهاً رساله درباره خوشنویسان و نقاشان را اثر دیگری از قاضی احمد پنداشته و گفته است که زاخودر آن را نیز ترجمه و نشر کرده است، سیاست‌نامه، کتابی درباره حکومت وزیر قرن یازدهم، نظام‌الملک(۱۹۴۹).
دیگر آثار زاخودر عبارت است از: مقالات «پهلوی ـ تهران» (۱۹۲۸)، «خط مشی فارسی» (۱۹۳۲)، «دندانقان» (۱۹۴۳)، «کشف یک شهر در ترکمنستان» (۱۹۴۴)، «افتتاح شعبه شرقی» (۱۹۴۴)، «رمان‌‌های تاریخی کنستانتین گامسا خوردییه» (۱۹۴۵)، «شعبه شرقی در بخش تاریخ دانشگاه مسکو» (۱۹۴۵)، «بابک: آگاهی‌های تاریخی» (۱۹۴۶)، «درام فرهاد و شیرین: ریشه‌های تاریخی و منابع ادبی آن» (۱۹۴۶)، «کراتشکوفسکی الاستعراب فی الاتحاد السوفییتی (= کراچکوفسکی یک عرب‌شناس در اتحاد شوروی)» (۱۹۴۶)، «علیشیر نوایی (توصیف تاریخی)» (۱۹۴۸)، «اطلاعات آثار جغرافیایی آسیای میانه و خراسان در قرون نهم و دهم درباره کرانه ولگا و اروپای شرقی» (۱۹۵۶)، «خاطراتی از تهران» (۱۹۵۶)، «نخستین مجله کتاب‌شناسی در ایران» (۱۹۵۷م)، «چند دستنویس قدیمی آثار نصیرالدین طوسی که در مجموعه‌های شوروی نگهداری می‌شود» (۱۹۵۷)، «Mare Hyrcanun در آثار جغرافیایی عربی قرون نهم و دهم» (۱۹۶۰)، «کرانه ولگا و قسمت جنوب شرقی خزر، از تاریخ جغرافیا و دریانوردی در قرون وسطی» (۱۹۶۰)، «اتیل، سه قصه».
*دانشنامه زبان و ادب فارسی
(با تلخیص و حذف منابع)
۱٫ Zahoder, Boris Nikolaevic
منبع: روزنامه اطلاعات
اخبار مرتبط :