نقد کتاب «رهیافتی به قرآن كریم؛ در تعریف قرآن» در پژوهشکده تاریخ اسلام

1393/4/3 ۱۱:۲۴

کتاب «رهیافتی به قرآن كریم؛ در تعریف قرآن» توسط گروه جریان‌های فکری تاریخ اسلام به بوته نقد گذاشته می‌شود. کتاب «رهیافتی به قرآن كریم؛ در تعریف قرآن» با عنوان اصلی مدخل إلی القرآن الكریم اثر دکتر عابد الجابری است كه در سال 2006 میلادی در بیروت منتشر شده و توسط محسن آرمین در اختیار پارسی زبانان قرار گرفته است. نشست بررسی و نقد این کتاب، روز سه شنبه سوم تیر ماه، ساعت 17 تا 19 با حضور محسن آرمین مترجم کتاب، استاد سید محمد آل مهدی و دکتر عباس برومند اعلم و مترجم کتاب در محل پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار می‌شود.

کتاب «رهیافتی به قرآن كریم؛ در تعریف قرآن» توسط گروه جریان‌های فکری تاریخ اسلام به بوته نقد گذاشته می‌شود.

کتاب «رهیافتی به قرآن كریم؛ در تعریف قرآن» با عنوان اصلی مدخل إلی القرآن الكریم اثر دکتر عابد الجابری است كه در سال 2006 میلادی در بیروت منتشر شده و توسط محسن آرمین در اختیار پارسی زبانان قرار گرفته است.

نشست بررسی و نقد این کتاب، روز سه شنبه سوم تیر ماه، ساعت 17 تا 19 با حضور محسن آرمین مترجم کتاب، استاد سید محمد آل مهدی و دکتر عباس برومند اعلم و مترجم کتاب در محل پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار می‌شود.

این كتاب مقدمه و تمهیدی بر كتاب فهم القرآن الكریم است كه جابری آن را در سه جلد به رشته تحریر درآورده است.

جابری در این كتاب به تبیین موضوع‌ها و اصولی می‌پردازد كه از نظر او بدون فهم آنها نمی‌توان درك درستی از قرآن داشت. او همین اصول را مبنای تأملات خود در كتاب بعدی، یعنی فهم القرآن الكریم، قرار داده است. به این ترتیب، كتاب مدخل إلی القرآن الكریم را می‌توان كتابی در حوزه علوم قرآن دانست. زیرا علوم قرآن به دانشی اطلاق می‌شود كه از اصول فهم قرآن بحث می‌كند. اما كتاب مدخل إلی القرآن الكریم كتابی مشابه تألیفات دیگر در حوزه علوم قرآن نیست.

جابری در این كتاب نه خود را به مباحثی كه به‌طور سنتی در تألیفات علوم قرآن مطرح می‌شود، محدود ساخته و نه از روش‌های مرسوم و معمول در آثار مذكور تبعیت كرده است.

روش انتقادی و محققانه جابری، كتاب حاضر را به اثری متمایز و درخور توجه در حوزه آثار علوم قرآن تبدیل كرده است. علوم قرآن اگرچه از كتاب آسمانی قرآن و حاصل وحی الهی بحث می‌كند، اما دانشی بشری است كه در طول زمان به‌تدریج شكل گرفته و تكامل یافته است. مسائل و مباحث این شاخه از دانش قرآنی، حاصل قرن‌ها تأملات قرآن‌پژوهان در ضوابط فهم قرآن و تلاش برای پاسخگویی به پرسش‌ها و ابهام‌ها و شبهه‌هایی است كه درباره قرآن مطرح شده است. مباحثی مانند وحی و ماهیت و چگونگی نزول آن، اعجاز قرآن، جمع قرآن، قرائات هفتگانه، روش تفسیر قرآن، محكم و متشابه و... جملگی مباحثی‌اند كه به مرور زمان شكل گرفته، بسط و گسترش یافته و نهایتا تكوین و تكمیل علوم قرآن را موجب شده‌اند. بنابراین، علوم قرآن را نباید دانشی دانست كه به نهایت و كمال خود رسیده است. اگر قرآن حاصل علم الهی است و هنوز برای بشر ناگفته‌ها بسیار دارد، علوم قرآن نیز كه موضوع آن قرآن است، ظرفیت‌های نامكشوف و عرصه‌های ناپیموده بسیار دارد. شاهد براین مدعا علاوه بر شكوفایی و فربهی این دانش در یكی دو قرن اخیر و همراه با نهضت بیداری اسلامی‌ و حركت بازگشت به قرآن، مباحث مبارک و مغتنمی‌ نظیر تاثیر فرهنگ زمانه بر قرآن و وحی و تجربه دینی در دوران ما است كه از این پس به‌منزله مباحثی جدید بر مسائل متعارف و مرسوم حوزه علوم قرآن افزوده خواهد شد.

جابری در این كتاب كوشیده است نظریه جدیدی درباره قصص قرآن ارائه دهد. او نیز همچون عموم مفسران معاصر به رویكرد هدایت‌محور در قصص قرآن باور دارد و معتقد است هدف از قصص قرآن هدایت و پندواندرز و عبرت، تقویت اعتقاد و باور به اراده و مشیت برتر الهی و نهایتا تقویت ایمان و بینش و بصیرت ایمانی مخاطبان است. جابری اما گامی‌ فراتر می‌نهد و ایده قصص قرآن به‌مثابه برهان را مطرح می‌سازد.

او نظریه خود را درباره قصص قرآن كه بخش مهمی‌ از كتاب حاضر به شرح و تبیین آن اختصاص یافته است، بر ایده مذكور بنا می‌كند. مطابق این نظریه نقش و كاركرد داستان در قرآن علاوه بر عبرت و هدایت، تأیید و اثبات حقایق و آموزه‌هایی است كه قصه در متن آن به‌كار رفته است.

مطابق این ایده ذكر مجمل قصص و بیان پراكنده بخش‌های مختلف یك قصه بدون رعایت نظم و ترتیب زمانی در سور مختلف و حتی گاه در یك سوره عمدتاً بیانگر این حقیقت است كه فرازهای هر قصه متناسب با مضمون و پیام متن و همچون دلیل برای اثبات آن مطرح می‌شود.