1395/3/22 ۱۱:۴۱
عضو هيات علمي دانشگاه تهران، عاليه شكربيگي، عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي و احمد بخارايي عضو هيات علمي دانشگاه پيام‌نور در دانشكده علوم‌اجتماعي دانشگاه تهران برگزار شد. باقر ساروخاني در اين نشست با تاكيد بر شكل‌گيري خانواده مدني گفت: من از سال ٤٢ روي موضوع خانواده كار مي‌كنم و كتاب نوشتم و خانواده مدني آن چيزي است كه به دنبال آن بودم. عضو هيات علمي دانشگاه تهران با اشاره به اينكه بايد بين پوزيتيويسم و جبرگرايي حركت كنيم، يادآور شد: اثبات گرايان اعتقاد دارند كه خانواده ايراني از بين رفته است و جبرگراها مي‌گويند نه از بين نرفته است.
گزارشی از نشست «خانواده ایرانی؛ بازسازمانی یا بحران» با سخنرانی ساروخانی، شكربیگی خانواده در دست سیاست بازان
نشست «خانواده ایرانی؛ بازسازمانی یا بحران» با سخنرانی نویسندگان كتاب در حوزه خانواده باقر ساروخانی عضو هیات علمی دانشگاه تهران، عالیه شكربیگی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی و احمد بخارایی عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور در دانشكده علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد. باقر ساروخانی در این نشست با تاكید بر شكل‌گیری خانواده مدنی گفت: من از سال ٤٢ روی موضوع خانواده كار می‌كنم و كتاب نوشتم و خانواده مدنی آن چیزی است كه به دنبال آن بودم. عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینكه باید بین پوزیتیویسم و جبرگرایی حركت كنیم، یادآور شد: اثبات گرایان اعتقاد دارند كه خانواده ایرانی از بین رفته است و جبرگراها می‌گویند نه از بین نرفته است. اما من هیچ كدام از اینها را قبول ندارم. همه موجودات زنده وقتی به مرحله بحران می‌رسند می‌توانند خودشان را بازسازی كنند. عالیه شكربیگی نیز در بخشی از اظهارات خود با اشاره به معضلات خانواده ایرانی گفت: امروز خانواده ایرانی دست سیاست‌بازان افتاده و این افراد به هر دلیلی پرونده خانواده روی میزشان است و تلاش می‌كنند برای حفظ جایگاه خود در كنار خانواده مانور بدهند. نویسنده كتاب «مدرن‌گرایی و سرمایه اجتماعی خانواده» و «دایرةالمعارف خانواده» همچنین با بیان اینكه خانواده هنوز زنده و ارزشمند است، افزود: تحولات خانواده بحثی جهانی است اما میزان تحول از جامعه به جامعه‌ای دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است. متن تنظیم شده این نشست كه توسط انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد به نقل از وب سایت «ایبنا» (خبرگزاری كتاب ایران) را می‌توانید در ذیل بخوانید.
رخنه پوزیتیویسم در زندگی عادی باقر ساروخانی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در ابتدای این نشست با بیان اینكه دیدگاه‌های مختلفی درباره خانواده ایرانی وجود دارد، گفت: برخی از انحلال خانواده و پوزیتیویسم سخن می‌گویند و معتقدند خانواده‌های جدیدی در راه است، برخی هم جبرگرا هستند و می‌گویند خانواده بدون تغییر در ماهیت حركت می‌كند اما به اعتقاد من پوزیتیویسم، در زندگی عادی انسان‌ها و دانش می‌تواند رخنه كند. وی با بیان اینكه همه باید به سوی اثبات‌گرایی حركت كنند، افزود: كار جامعه‌شناسی این بوده كه مراحل رسیدن به اثبات گرایی را بررسی كند، با این وجود ما اعتقاد نداریم كه همه جامعه بشری باید به مراحل آخر نظریه‌پردازان مختلف برسد. عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به اینكه باید بین پوزیتیویسم و جبرگرایی حركت كنیم، یادآور شد: اثبات گرایان اعتقاد دارند كه خانواده ایرانی از بین رفته است و جبرگراها می‌گویند نه از بین نرفته است. اما من هیچ كدام از اینها را قبول ندارم. همه موجودات زنده وقتی به مرحله بحران می‌رسند می‌توانند خودشان را بازسازی كنند. وی با تاكید بر اینكه دیدگاه بدبینانه نسبت به این موضوع ندارد، گفت: می‌شود از این خرابه‌ها جوانه‌های تازه‌ای پدید بیاید كه یكی از این جوانه‌ها خانواده مدنی است. حال چرا نمی‌گویم خانواده مدرن، چون خانواده مدنی فراتر از خانواده مدرن است.
خانواده مدنی و حقوق شهروندی ساروخانی با اشاره به ویژگی‌های خانواده مدنی توضیح داد: خانواده مدنی خانواده‌ای است كه در آن اعضایش، شهروندان اجتماعی در درون یك واحد كوچك‌تر هستند و این اعضا می‌توانند از حقوق شهروندی یعنی برابری و فرصت‌های یكسان برخوردار باشند. این استاد دانشگاه ادامه داد: وقتی به تاریخ خانواده نگاه می‌كنیم می‌بینیم زن‌ها همیشه در روستاها در خارج از خانه فعال بودند و پیدایش شهرنشینی زنان را خانه‌دار كرد. نتیجه كار هم این شد كه زن از شرایط جامعه بی‌خبر بود و با بسط شهرنشینی تبدیل به یك موجود بیولوژیك شد كه فقط فرزند‌آور بود. چنین زنی نمی‌توانست شهروند باشد و فضاهای اجتماعی را تسخیر و با همسرش گفت‌وگو كند.
در خانواده چطور انسان‌های دموكراتی شكل می‌گیرند؟! وی با بیان اینكه انفكاك زن و مرد در این دوره به وجود آمد، گفت: این اتفاقات موجب پیدایش دو دنیای متفاوت با دیوارهای بلند به نام دنیای زن و دنیای مرد شد و همین موضوع به برتری مرد، مردسالاری و خانواده پدرسالار منجر شد. حال ببینید در این خانواده چطور می‌شود انسان‌های دموكراتی شكل بگیرند؟!
برابری زن و شوهر مهم‌ترین ویژگی خانواده مدنی ساروخانی مهم‌ترین ویژگی خانواده مدنی را كاهش حراست از قداست انسانیت و برابری زن و شوهر دانست و گفت: بعد از این مرحله یك تقسیم‌كار ترجیحی ایجاد می‌شود. در نتیجه این فرآیند پدیده‌های سنتی در خانواده مدنی تغییر می‌كند و زن‌ها وارد بازار كار می‌شوند و كارهایی را انجام می‌دهند كه تا قبل از این مردانه بوده است. عضو هیات علمی دانشگاه تهران گسترش خزانه ارتباطی را یكی دیگر از ویژگی‌های خانواده مدنی خواند و یادآور شد: در این خانواده زن چون فضای اجتماعی را تجربه كرده و شاغل است صلاحیت گفت‌وگو كردن و توضیح دادن امور اقتصادی شوهرش به او را دارد در حالی كه در گذشته مرد نمی‌توانست با همسرش درباره این موضوعات صحبت كند. این استاد دانشگاه با تاكید بر اینكه این خانواده می‌تواند با هزاره سوم جلو برود، گفت: این خانواده عقلانی است و تصمیمات در آن مشاركتی می‌شود. افراد در این خانواده می‌توانند گفت‌وگو كنند و فرزندان نیز آن را یاد می‌گیرند.
نقش خانواده در بازار كار وی با تاكید بر اینكه در جامعه ایران با یك بیكاری همیشگی روبه‌رو بوده‌ایم، گفت: این در حالی است كه خانواده مدنی می‌تواند یك تحرك و یك بازار كار ملی را به وجود بیاورد و از بیكاری اغتشاش‌برانگیز دور شود. در درون این خانواده فرزندمحوری است و نه فرزندسالاری! چون فرزندان، مدار و محور خانواده مدنی هستند، چنین خانواده‌ای گاهی اوقات فرش خود را می‌فروشد تا فرزندش وارد دانشگاه شود. به گفته ساروخانی، این خانواده جایگاه سرمایه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است چون خانواده مدنی زمانی به وجود می‌آید كه در آن انسان‌ها بالاترین درجه سرمایه اجتماعی را داشته باشند.
نه پوزیتیویست هستم نه جبرگرا عضو هیات علمی دانشگاه تهران با بیان اینكه این خانواده می‌تواند از صندوق مشترك برخوردار باشد، گفت: این بدین معنی است كه درآمد متعلق به شخص نباشد، بلكه متعلق به خانواده باشد. من از سال ٤٢ روی موضوع خانواده كار می‌كنم و كتاب نوشتم و خانواده مدنی آن چیزی است كه به دنبال آن بودم. ما نه پوزیتیویست و نه جبرگرا هستیم، بلكه باید خانواده مدنی را در ادامه جامعه مدنی بسازیم.
صادر نشدن یك نظریه برای همه خانواده‌های ایرانی عالیه شكربیگی، در بخش دیگری از این نشست با بیان اینكه خانواده هنوز زنده و ارزشمند است، گفت: تحولات خانواده بحثی جهانی است اما میزان تحول از جامعه به جامعه دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است. وی با اشاره به تعاریف مختلف اندیشمندانی چون كاپلان، پارسونز و... از بحران افزود: در این تعاریف خانواده را شبیه یك سیستم می‌دانند كه اگر خللی در هریك از اعضای آن به وجود بیاید، كل سیستم دچار بحران می‌شود. امروز تغییر نقش‌ها، عملكرد و وظایف در سیستم خانواده به وجود آمده است البته ساختار هم روی تغییرات خانواده تاثیر داشته است. به طور مثال ساختار كشاورزی تغییراتی را در خانواده داشته است، در ساختار امروز نیز كه ساختار فناوری اطلاعات و ارتباطات است، خانواده‌ها تغییرات خاصی را دارند. به گفته نویسنده كتاب «دائره المعارف خانواده»، افرادی چون بلیز معتقدند خانواده حتی اگر به پایان خط هم برسد، باز به پایداری خواهد رسید. امروز گفته می‌شود كه خانواده ایرانی به بحران رسیده و تغییرات بنیادین در آن رخ داده است.
حركت ساختار قانونی و حقوقی جلوتر از تحول در خانواده ایرانی استاد دانشگاه پیام نور با اشاره به اینكه حركت و تحول در خانواده ایرانی جلوتر از ساختار قانونی و حقوقی آن حركت می‌كند، تاكید كرد: به طور مثال در بحث طلاق نیز جامعه خود راه‌حل ازدواج مجدد را جایگزین كرد. عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مركز، از دیدگاه پارسونز، برای اینكه یك سیستم بتواند به تعادل پویا برسد، باید چهار كاركرد انطباق، كنترل ابزاری، مدیریت هیجانات و حفظ یكپارچگی را داشته باشد و هرگونه اختلال در هریك از اینها بحران به وجود می‌آورد. وی با بیان اینكه امروز خانواده ایرانی دست سیاست‌بازان افتاده است، گفت: این افراد به هر دلیلی پرونده خانواده روی میزشان است و تلاش می‌كنند برای حفظ جایگاه خود در كنار خانواده مانور بدهند. شكربیگی به تغییرات و تحولات خانواده ایرانی اشاره كرد و گفت: افزایش طلاق، گرایش به شغل و تحصیلات بالا، گرایش‌هایی به همخانگی و زوج‌زیستی، تغییر در الگوهای همسرگزینی، تاخیر در ازدواج، كاهش فرزندآوری و افزایش خانواده‌های تك‌والد و همچنین افزایش زنان سرپرست خانوار، همگی از تغییرات الگوهای زندگی در خانواده ایرانی است. وی با تاكید بر اینكه نمی‌توانیم برای همه خانواده‌های ایرانی یك نظریه صادر كنیم، افزود: چون گونه‌های مختلفی از خانواده ایرانی از سنتی، مدرن، پست‌مدرن و در حال گذار وج ود دارند.
آسیب‌شناسی نهاد خانواده در ایران شكربیگی با انتقاد از این گزاره كه تغییرات خانواده در ایران برگرفته از ارزش‌های غربی است، گفت: بخشی از این تغییرات را نهادهایی كه كاركرد غلط دارند، ایجاد می‌كنند و باعث می‌شوند خانواده دچار تحولات شود. دولت به عنوان یك عامل مداخله‌گر از سویی برای خانواده‌ها سندهای ازدواج صادر می‌كند و از طرف دیگر برای افزایش جمعیت سیاستگذاری می‌كند در حالی كه اینها در خانواده مشكل ایجاد می‌كند. این استاد دانشگاه به نرخ طلاق در سال‌های اخیر اشاره كرد و گفت: با بررسی نرخ طلاق در سال‌های اخیر مشخص می‌شود كه نرخ طلاق در دختران ٢٠ تا ٢٥ سال و در پسران ٢٥ تا ٢٩ سال است. این آمار نشان می‌دهد كه این افراد دچار مشكل هستند و مهارت‌های كنترل رفتار را در خانواده ندارند. نسل امروز ما در سال‌های اول زندگی فرزندآوری را به تاخیر می‌اندازد تا مشخص كند آیا هنوز هماهنگی‌های لازم را دارد یا خیر.
خانواده به مثابه یك امر اجتماعی وی با بیان اینكه خانواده به مثابه یك امر واقعی اجتماعی صفت مستمر دارد، توضیح داد: در طول تاریخ شكل و فرم خانواده وجود داشته اما محتوای آن تغییر كرده است بنابراین باید عواملی را كه به طور مستمر سبب استمرار خانواده به مثابه یك بنیاد یا نهاد شده شناسایی كنیم. دولت باید اجازه دهد خانواده خودش را بازسازی كند. شكربیگی با اشاره به نظریه گورویچ گفت: دگرگونی همواره وجود دارد و هر گونه نگرش به خانواده ایرانی باید با نگرشی پویا و دیالكتیك باشد. وی تاكید كرد: خانواده ایرانی بازسازمانی یا بحران خودش را كنترل می‌كند. از سوی دیگر بحث توانمندی‌های خانواده مطرح است. بر اساس مدل توانمندی‌های خانواده‌های امریكایی- قفقازی، ٦ نوع توانایی مهربانی، قدردانی، تعهد، توانایی تحمل بحران، ارتباطات مثبت و گذراندن وقت با یكدیگر وجود دارد و خانواده ایرانی علاوه بر اینها نیازمند مهارت‌های گفتاری و رفتاری است.
نباید انحرافات را طبیعی دانست احمد بخارایی، نویسنده كتاب «جامعه‌شناسی زندگی‌های خاموش در ایران» در بخش دیگری از این نشست با بیان اینكه بازسازی یا بازسازمانی با بحران تفاوت دارد، گفت: بحران به معنای در آمدن صدای زنگ خطر است. من در كتاب «جامعه‌شناسی انحرافات» كه در سال ٨٦ نوشتم در فصل چهارم كتاب به ماهیت انحرافات پرداختم و سعی كردم توضیح بدهم كه آیا انحرافات طبیعی است یا خیر؟وی در ادامه افزود: برخی با ارجاع به دوركیم می‌خواهند انحرافات را طبیعی قلمداد كنند در حالی كه این گونه نیست و توپ را با این كار در زمین جامعه می‌اندازیم تا سیاستگذاران! امروز بعد از ٩ سال از نگارش آن كتاب هنوز هم این نگرانی تشدید شده است. اكنون بیشتر جامعه‌شناسانی چون دكتر آزاد (تقی آزد ارمكی) بازسازی یا بازسازمانی را طبیعی می‌دانند در حالی كه این گونه نیست.
بحران خانواده ناشی از گریز از واقعیت عضو هیات علمی دانشگاه پیام‌نور در بخش دیگری از سخنانش به تغییرات خانواده ایرانی اشاره كرد و گفت: خانواده ایرانی از خانواده سنتی، به نوین گرا و بحران زده تغییر یافته است. عوامل بیرونی و درونی روی تغییرات خانواده نوین‌گرا و بحران زده موثر است. عقلانیت و واقعیت گریزی و عدم حمایت قانون از زن از دیگر عوامل سلبی موثر بر تغییرات خانواده است. وی ادامه داد: به طور مثال افزایش سن ازدواج همراه با نبود رابطه بین دختر و پسر خانواده را بحران زده می‌كند، از سوی دیگر در خانواده نوین گرا استقلال اقتصادی به عنوان یك عامل ایجابی است اما در خانواده بحران زده كمبود سرمایه اقتصادی یك عامل سلبی است.
منبع: اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید