چشمه‌علی، ظرفیت معطل گردشگری

1394/12/11 ۰۸:۰۱

محوطه باستانی چشمه علی با هفت هزار سال قدمت؛ آستان حضرت شاه عبدالعظیم حسنی؛ بازاری از دوره صفویه؛ دو گورستان تاریخی ابن بابویه و امامزاده عبدالله که شمار زیادی از چهره‌های نامدار ایران در آن به خاک سپرده‌ شده‌اند؛ برج طغرل، دژ رشکان و تپه میل از آثار دوران پیش از اسلام؛ برج و باروی باستانی ری؛ کوه و بقعه بی‌بی شهربانو و ده‌ها اثر تاریخی ریز و درشت دیگر، مجموعه بزرگی را شکل داده‌اند که نه تنها شهر ری را از نظر دارا بودن میراث فرهنگی و آثار ملی در جایگاهی ممتاز قرار می‌دهد، بلکه یک مسیر گردشگری متنوع و جذاب را پدید می‌آورد

 رضا ستوده: محوطه باستانی چشمه علی با هفت هزار سال قدمت؛ آستان حضرت شاه عبدالعظیم حسنی؛ بازاری از دوره صفویه؛ دو گورستان تاریخی ابن بابویه و امامزاده عبدالله که شمار زیادی از چهره‌های نامدار ایران در آن به خاک سپرده‌ شده‌اند؛ برج طغرل، دژ رشکان و تپه میل از آثار دوران پیش از اسلام؛ برج و باروی باستانی ری؛ کوه و بقعه بی‌بی شهربانو و ده‌ها اثر تاریخی ریز و درشت دیگر، مجموعه بزرگی را شکل داده‌اند که نه تنها شهر ری را از نظر دارا بودن میراث فرهنگی و آثار ملی در جایگاهی ممتاز قرار می‌دهد، بلکه یک مسیر گردشگری متنوع و جذاب را پدید می‌آورد. با این حال، اگر از آستان حضرت شاه عبدالعظیم حسنی به عنوان بزرگترین و معتبرترین زیارتگاه پایتخت بگذریم، شهر ری هیچ گاه نتوانسته در هیأت یک مقصد گردشگری نمودار شود.
در چشمه علی، جایی که بقایای برج و باروی قدیم ری بر فراز صخره‌ای بلند خودنمایی می‌کند و چشمه‌ای زلال از دل سنگ می‌جوشد، نقش برجسته فتحعلیشاه قاجار و گروهی از درباریان، بیش از هر چیز دیگری جلب توجه می‌کند. عده‌ای دست در آب چشمه گذاشته‌اند و عده‌ای دیگر به عکس گرفتن با نقش شاه قاجار مشغول شده‌اند. چند نفری هم شیب تند صخره را گرفته و بالا می‌روند تا خود را به پای برج و بارو برسانند. کمی آنسوتر در جانب شرقی نقش برجسته قاجاری، توده بزرگی از خشت و گل میان فضای سبزی که با نرده‌های آهنی محصور شده است، به چشم می‌آید. پیرامون این محدوده پر است از خانه‌هایی فقیرنشین با معماری نازل که برخی‌شان تخریب و به حال خود رها شده‌اند. از مردمی که در آن اطراف پراکنده‌اند یا به دیدن چشمه علی آمده‌اند، کمتر کسی می‌داند که این توده‌های خشتی خاستگاه یکی از دیرینه‌ترین تمدن‌های ایران است. اینجا نخستین بار در سال 1314 خورشیدی توسط انستیتوی شرق شناسی دانشگاه شیکاگو به سرپرستی اریک اشمیت مورد کاوش قرار گرفت و مواد فرهنگی مهمی از آن به‌دست آمد. کاوش‌های بعدی در سال 1377 نشان داد که کهن‌ترین لایه‌های باستانی در چشمه علی به هزاره‌های ششم و پنجم پیش از میلاد تعلق دارد. امروزه از آثار کشف شده در چشمه علی با نام «تمدن چشمه علی» یاد می‌کنند.  درست چشم در چشم این محوطه و مقابل کوه چشمه علی، از پشت چند ساختمان تازه‌ساز، کوهی نه چندان بلند قد کشیده و بر فرازش چند دیواره سنگی و مقداری داربست به چشم می‌خورد. اینجا را دژ رشکان می‌خوانند. می‌گویند در دوره باستان در چهار سوی شهر ری، دژها و قلعه هایی ساخته شده بود که دژ رشکان یکی از آنهاست. تحقیقات تاریخی و باستان شناختی نشان می‌دهد که این دژ در دوره اشکانیان ساخته شده است اما در جریان حمله سپاه اعراب مسلمان به ری تخریب شد تا اینکه سه سده بعد توسط فرمانروایان آل بویه از نو تجدید ساختمان شد و مورد استفاده قرار گرفت. اگرچه بخش‌های اصلی قلعه تا حدود 150 سال پیش باقی بود اما امروزه جز تعدادی دیوار و برج دیده بانی چیز زیادی از آن باقی نمانده است.
فرشید مصدقی، پژوهشگر باستان شناسی تهران که همراه با گروهی از خبرنگاران به بازدید چشمه علی رفته بود، می‌گوید: چشمه علی جایگاه یکی از قدیمی‌ترین استقرارهای انسان پیش از تاریخ در شمال فلات ایران است و قدمت آثار کشف شده از آن به هزاره پنجم پیش از میلاد می‌رسد. این آثار در موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند. او می‌افزاید: چشمه علی بارها مورد نقشه برداری قرار گرفته، تعیین حریم و اصلاح شده اما آنچه باید برای حریم آن مد نظر قرار گیرد، منظر طبیعی، چشم اندازتاریخی و محیط اطراف آن است. مصدقی با اشاره به ساخت و سازهای جدیدی که اطراف چشمه علی صورت گرفته است، تصریح دارد که این ساخت و سازها نشانه بی‌تفاوتی به اهمیت تاریخی این محدوده است. سپس خاطرنشان می‌سازد که چشمه علی پتانسیل این را دارد که هر سال حفاری شده و به یک سایت موزه باستان شناسی تبدیل شود.  با وجود این، اوضاع و احوال آن حوالی نشان می‌دهد که تا برآورده شدن این آرزو، راه درازی در پیش است. مصیب رحیم زاده، رئیس اداره میراث فرهنگی شهر ری هم که خبرنگاران را همراهی می‌کرد، می‌گوید: بیشتر ساختمان‌های اطراف محوطه باستانی چشمه علی  در سال‌های 56و57 ساخته شده‌اند و منظر طبیعی و فرهنگی چشمه علی را مخدوش کرده‌اند. او با اشاره به اینکه در هر نقطه از شهر ری ممکن است که در عمق سه تا چهار متری آثار تاریخی یافت شود، اظهار می‌دارد: در حریم چشمه علی، ساخت زیرزمین منوط به انجام کاوش است و خارج از آن نیز اگر گود برداری صورت گیرد، با نظارت میراث فرهنگی خواهد بود.  این تدابیر شاید از تخریب یا دستبرد به آثار تاریخی جلوگیری کند، اما قطعاً نمی‌تواند چشمه علی را با همه جاذبه‌ها و زیبایی‌هایش به یک گردشگاه استاندارد تبدیل کند. گویی اینجا تا اطلاع ثانوی یک گردشگاه درجه 2 باقی خواهد ماند!

مستندسازی نگاتیوهای شیشه‌ای کاخ گلستان با همکاری ژاپنی‌ها
با راه‌اندازی لابراتوار مستند‌سازی کاخ گلستان با همکاری ایران و ژاپن نگاتیو‌های شیشه‌ای مخزن اسناد این مکان تاریخی توسط کار‌شناسان ایرانی مستند نگاری می‌شوند.  علی اکتسابی، رئیس لابراتوار مستند‌سازی و تصویرگری تحلیلی دانشگاه کیوتو ژاپن با اعلام این خبر در نخستین همایش و کارگاه بین‌المللی مستند نگاری پیشرفته در حوزه میراث فرهنگی گفت: براساس تفاهمنامه‌ای که با پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی –فرهنگی امضا کردیم لابراتوار مشترکی راه‌اندازی شد و در مدت زمان کمی توانستیم با نصب دستگاه‌های تخصصی کار را آغاز کنیم. او افزود: ۹۵درصد دیجیتال‌سازی آثار تاریخی دنیا توسط لابراتوار مستند‌سازی و تصویرگری تحلیلی دانشگاه کیوتو ژاپن صورت گرفته و ۵درصد مابقی را موزه‌های بزرگ دنیا انجام داده‌اند که البته این میزان کم نشان ناتوانی موزه‌ها نیست بلکه به دلیل آغاز به کار این لابراتوار در سال‌ها پیش و حمایت دولت ژاپن است.اکتسابی اظهار امیدواری کرد با راه‌اندازی لابراتوار مستند‌سازی کاخ گلستان ۹۳۰۰عکس مهم و تاریخی را که برای ایران و دنیا اهمیت بسیار دارد در حافظه جهانی ثبت شود. در آلبوم‌خانه سلطنتی کاخ گلستان  ۴۲۵۰۰  قطعه عکس و تعداد زیادی نگاتیو شیشه‌ای از دوره قاجار نگهداری می‌شود.

تأکید شهردار اصفهان بر مرجعیت سازمان میراث فرهنگی در تعیین مسیر مترو
مهدی جمالی‌نژاد، شهردار اصفهان در گفت‌وگو با ایسنا گفت:  عملیات احداث خط مترویی که از زیر میدان نقش جهان می‌گذرد، خیلی وقت است که متوقف شده و عملیاتی در آن انجام نمی‌شود و ساخت‌وسازهایی که درحال انجام است، به خط یک متروی شهری اصفهان مربوط می‌شود. او احداث خط دو مترو اصفهان را به تأیید دولت و نظر مسئولان میراث فرهنگی کشور منوط دانست و افزود: سه مسیر برای خط دو مترو پیشنهاد شده، بجز مسیر قدیمی که از زیر میدان امام(ره) گذر می‌کند، یکی در شمال این محور و دیگری در جنوب آن قرار دارد، لازم است بررسی کنیم کدام یک از سه مسیر پیشنهادی کمترین تخریب را برای بافت تاریخی اصفهان به همراه دارد. جمالی‌نژاد در پاسخ به این پرسش که شهرداری با توجه به وضعیت بافت تاریخی اصفهان، هنوز به این نتیجه نرسیده که کدام مسیر برای احداث خط دو مترو مناسب‌تر است؟ گفت: برای ما نظر میراث فرهنگی مهم است و درباره سه مسیر پیشنهادی هیچ اظهارنظری نمی‌کنیم. او یادآور شد: هر یک از این مسیرهای پیشنهادی مشکلاتی دارد، مثلاً عبور خط مترو از یکی از این مسیرها، 100 میلیارد تومان هزینه‌ها را بیشتر می‌کند یا این احتمال می‌رود در یکی از این مسیرها به بافت تاریخی برخورد کنیم. ما اطلاعات کارشناسان را جمع می‌کنیم تا در جلسه کشوری به نتیجه برسیم و مسیری انتخاب شود که کمترین آسیب را به بافت تاریخی اصفهان وارد کند و کمترین دغدغه‌ها را به همراه داشته باشد.  رویکرد شهردار جدید اصفهان درخصوص رعایت نظرات سازمان میراث فرهنگی، کاملاً متفاوت از رویکرد شهردار سابق این شهر است که سازمان میراث فرهنگی را به ارائه نظرات غیرکارشناسی متهم می‌کرد و حاضر به پذیرش جایگاه حاکمیتی این نهاد نبود.
 

منبع: ایران