کهنه یادداشت

گیبون در فصل شصت و چهارم کتاب خود به نام «انحطاط و سقوط امپراطوری روم» راجع به سقوط قسطنطنیه می گوید: «از کشمکش‌های بی‌اهمیت یک شهر و حومۀ آن و از بی شهامتی و نفاق یونانیان منقرض، اکنون به فتوحات ترکها می‌پردازم

از شمال جزیرۀ انگلیس تالبۀصحرای آفریقا، در سراسر اروپای غربی و شرقی، و گرداگرد دریای مدیترانه، به ویژه در شهر رم و پیرامون آن بازمانده های مهرابه ها یا پرستشگاه های دین مهری پیدا شده است و هر ساله آثار دیگر و مهرابه های تازه ای از زیر خاک (بیشتراز کلیساهای کهنه) بیرون می آید.

قدیمی ترین نسخۀ موجود فارسی، چنانکه پوشیده نیست، نسخۀ «کتاب الابنیه عن خالق الادویه» متعلق به کتابخانۀ ملی وین است که آنرا اسدی طوسی شاعر در سال 447 هجری (1055 م ) استنساخ کرده.

چند سال پیش مجموعۀ کهن سالی به دستم افتاد که یکی از رسالات آن از نفایس آثار فارسی و آن کتابی است در احکام فقه حنفی تصنیف حکیم ابوالقاسم اسحاق بن محمد سمرقندی.

بنده فقط باید مقداری از اشعار این شاعر بلند پایه را خوانده باشم. بنابراین ابتدا به قطعه ای از آن استاد می کنم که می فرماید: چها چیز مر آزاده را ز غم بخرد تن درست و دل پاک و خوی نیک و خرد

یکی از چند قصیدۀ محدود که از رودکی باقی مانده، قصیدۀ معروف اوست به مطلع: بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی

بی روی تو خورشید جهان سوز مباد هم بی تو چراغ عالم افروز مباد با وصل تو کس چو من بد آموز مباد روزی که ترا نبینم آن روز مباد

به فرمان سرداری هوشمند و زورمند به نام ابو منصور طوسی، دانشمندانی چند گماشته می شوند تا تاریخ ایران پیش از اسلام را به زبان پارسی دری بنویسند. نگارش این تاریخ در محرم سال 346 ه. به پایان می رسد که امروزه از آن به نام شاهنامۀ ابو منصوری یاد می شود.

نظری به آغاز و انجام شاهنامه طول مدتی را که فردوسی به نظم شاهنامه ابومنصوری مشغول بوده به طور تقریبی معین می کند. فردوسی در مقدمۀ کتاب از کار دقیقی و اقدام او به نظم شاهنامه مذکور و باعث بر ناقص ماندن عمل وی و اینکه او را راهنمای خود در نظم شاهنامه دانسته، یاد می کند و در پایان نقل اشعار دقیقی دربارۀ گشتاسب و ظهور زردشت، از او صریحا نام می برد و می گوید:

ج) حق طبقه برگزیده نظریه سوم این است که حکومت، به قول افلاطون، حق طبقه برگزیده و اریستوکرات است که تعبیر به اشراف کرده‌اند. می‌خواهد بگوید که حق یک طبقه است، از باب اینکه حکومت یک فن و تخصص است.