کهنه یادداشت

قصه ها و تمثیلات مثنوی مولانا جلال الدین محمد بلخی، مقدمۀ واقعی شناخت مثنوی و راه ورود به اقلیم ناشناختۀ آن است.

چند سال بیشتر از جنگ جهانسوز اول نگذشته بود که در آلمان به عنوان دانشجو در دانشگاه برلین ثبت نام کردم. آن جنگ جهانی که تا آن زمان بزرگترین قتال در تاریخ بشر بود، حوالی سیزده میلیون نفوس کشته و بیست و دو میلیون زخمی داد و نزدیک دویست میلیارد دلار خسارت بار آورد و ممالک و سرزمین هایی را ویران ساخت.

اندیشۀ ملت ایران یکی از پایه های اساسی علم، و کوشش‌های فکری او از وسائل عمدۀ پیشرفت قافلۀ دانش در عالمست. بیان سرگذشت این اندیشۀ جواّل و مجاهدت‌های پرثمر آن، در یک گفتار میسر نیست و اگر من سخنی در اینجا گویم اندکی از آن بسیار و مشتی از آن خروار است.

بنا به روایت ویرژیل، پس از آنکه یونانیان، مقاومت سپاهیان تروا را درهم شکستند، انه یکی از قهرمانان تروا، با عده ای از هموطنان خود به مهاجرت پرداخت و چون به ایتالیا رسید، در ناحیه ای که بعدها شهر رم در آن به وجود آمد مستقر شد.

سیف الدین باخرزی عارف مشعور قرن هشتم هجری به سبب رباعیات عاشقانه و عارفانۀ خود در تاریخ ادبی ایران مشهور است. در عرصۀ عرفان وی از خلفای عارف نامی نجم الدین کبری و در عهد خود صاحب احترام و مقام بلند بود.

از تأسیس کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات سالیان زیادی نمی گذرد، وعذلک در همین سنین معدود کوشش فراوان شده است که کتب آن به میزان قابل ملاحظه یی افزایش یابد و ترتیب استفادۀ از آن برای دانشجویان و آقایان اساتید و فضلا و دانشمندان ایرانی و خارجی به حداکثر امکان آسان و فراهم باشد.

متون فارسی که در سی سالۀ اخیر (یعنی از زمان تبدیل خطّ ترکی از عربی به لاتینی در 1928) در انقره و استانبول به اهتمام فضلا و دانشمندان ترک انتشار یافته است فراوان نیست

هرگاه سخن از تاریخ و جغرافیای تاریخی ایران به میان آید، ناگزیریم از سرحدات امروزین که مخلوق حوادث سیاسی و نظامی دو قرن اخیرست، چشم‌ بپوشیم، و بحث خود را به سرزمین پهناوری که اصطلاحاً «فلات ایران» می‌گویند تعمیم دهیم.

از میان نقش ها و آثار مینیاتوری که در جای جای مکان های تاریخی نقش بسته می توان تا حدی با فرهنگ کهن و اداب و رسوم باستان ایران اشنا شد. در میان این نقش ها مجلس های بزم نیز جلوه نمایی می کند، مجالسی که در آن شاهد رقص هایی نیز هستیم.

آن که قرآن تلاوت می‌کند، پیوند و هماهنگی و تناسبی میان روزه و قرآن می‌یابد: «کُتب علیکُمُ الصّیامُ کما کُتب علی الذین من قبلکم لعلّکم تتّقون: روزه‌داشتن بر شما مقرر شد، همچنان که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند مقرر شده بود، تا پرهیزگار شوید» (بقره، ۱۸۳)، «شهرُ رمضان الذی اُنزل فیه القرآن: ماه رمضان که در آن قرآن نازل شده است.» (بقره، ۱۸۵)