کهنه یادداشت

پازند کلمه ایست مرکب از دو جزء پاو زند که از : paiti و azanti قدیم می آید که جزء اول آن را هم به معنی «ضد» و هم به معنی «دربرابر» می توان گرفت. جزءدوم که خود با شخصیتی جداگانه در ادبیات باستانی ما شناخته شده است معنی گزارش و شرح و بیان را می دهد.

نخست باید توضیح داد که اصول بحث فلاسفۀ قدیم در باب حواس پنجگانه ظاهری و باطنی یکی است. و همانطور که برای هر یک از حواس ظاهری عضوی خاص قائلند که آن حس و عملیات آنرا متعلق به آن می دانند در موضعی بودن حواس باطنی هم تقریباً همه متفق اند و برای هر حسی از حواس پنجگانۀ باطنی موضعی خاص و عصوی مخصوص قائل شده اند

در نزد جغرافی نویسان قدیم ایران و عرب، سرزمین سند بر منطقۀ وسیعی اطلاق می شده است. حدود العالم که کهن ترین متن جغرافیائی زبان فارسی است حدود سند را چنین تعیین می کند: «ناحیتی است، مشرق وی رود مهران است و جنوب وی دریای اعظم است و مغرب وی ناحیت کرمان است و شمال وی بیابان است، کی به حدود خراسان پیوسته است...»

«... از خصایص کرمان – که بدان معنی ممتاز است و دریت خاصیت بی انباز – دین داری و پاک اعتقادی و اسلام پروری و توحید گستری اهل اوست. بحمدالله تعالی آن خاک مقدس از قاذورات تشبیه و تعطیل و زندقه و رفض و اعتزال و صبر و قدر مطهر است، و دامن اعتقاد هیچ کرمانی به غبار این خیالات نیالوده، همه دست در شاخ واعتصموا بحبل الله زده، تکیه بر عصای علیکم بدین العجائز کرده، خدای را به یگانگی و پاکی شناسند، و محمد را صلی الله علیه – رسول به حق دانند، و چهار یار را بدنگویند و دشمنی نکنند، و اول ایشان و مقدم ابوبکر صدیق شناسند، پس عمر، پس عثمان، پس علی، و مذهب ایشان مذهب امام اعظم ابوحنیفه و امام مطلق شافعی مطلبی زیادت نه،...»

فارسی دری، زبانی که در طول بیش از هزار سال، تقریبا زبان رسمی مردم ایران شناخته شده، در آغاز متعلق به مردم کدام ناحیه ازین سرزمین بوده یا به عبارت دیگر، این لغت، ابتدا راه خود را از کجا آغاز کرده است؟

زبان شناسان هنگام مطالعۀ تاثیر زبان ها در یکدیگر به این نتیجه رسیده اند که آنچه زبان ها کمتر از یکدیگر به قرض می گیرند واجها (اصوات ممیز معنی) و اجزاء صرفی یا تکواژه های دسنوری است. قرض گرفتن واجها تحت شرایط خاص انجام می شود و کلمات دستوری تنها وقتی که به مقیاس وسیع همراه با کلمات قاموسی (لغات) از زبانی وارد زبان دیگر گردند می توانند در آنجا استقلال بیابند

مرحوم علامه طباطبایى برای استفاده عملى از روش و منش پیامبر اکرم (ص)، مجموعه‌ای از آداب و رفتار آن حضرت را در کتابى به نام «سنن النبى» گرد آورده که به نوعی مى‏تواند رساله‌ای عملیه براى همه کسانى باشد که مى‏خواهند از نحوه زندگی رسول خدا(ص) آگاه شوند و برنامه آن حضرت را دستورالعمل زندگى فردى و اجتماعى خویش قرار دهند. آنچه در پی می‌آید، بخشی از ترجمه آن کتاب به قلم آقای استادولی است که انتشارات پیام آزادى‏ به چاپ رسانیده است.‏

یکی از شخصیت‌های بزرگ ایران که از فتنه مغول به بعد نظیرش بدان کیفیت و استعداد از حیث صراحت لهجه و شجاعت ادبی و ویژگی‌های فنی در علم سیاست و خطابه و امور اجتماعی دیده نشده، سیدحسن مدرس ـ اعلی‌الله مقامه ـ است. ما رجال اصلاح‌طلب و شجاع و فداکار مانند امیرکبیر و سید‌جمال‌الدین اسد‌آبادی، امین‌الدوله، سید‌عبدالله بهبهانی، سید‌محمد طباطبائی، سید‌جمال‌ اصفهانی و ملک‌المتکلمین (اعلی‌الله مقامهم) و غیر ایشان بسیار داشته و داریم که هر یک از این بزرگان شخصیت‌های برگزیده و تاریخی می‌باشند؛ اما مدرس از هر حیث چیز دیگری بود.

هفتۀ گذشته در محفلی از فضلای نامی طهران سخنی از املای اسم پایتخت امروز ایران پیش آمد و این بحث در گرفت که طهران را با طاء باید نوشت یا به تاء؟ از چند سال پیش، بلکه از ابتدای حکومت شوروی در ایران، ایران دوستی در ادبیات و زبان هم راهی یافته است و جمعی عقیده یافته اند که در املای زبان پارسی باید وطن پرستی را روا داشت و مخرج های تازی را که با زبان ما و لهجۀ ما کاری ندارد بدور انداخت.

بیشتر شهرهای ایران – چه شهرهایی که اکنون نیز آباد می باشد و چه آنهایی که خراب گردیده و از میان رفته - ابادیهایی هستند که از روزگاران باستان و از زمانهای کیانیان و ساسانیان یادگار مانده اند.