آزادارمکی: جامعه ایرانی نیازمند روایت نراقیسم است

1396/8/8 ۱۲:۵۵

تقی آزاد ارمکی در نشست نقد آثار و افکار و کوشش‌های علمی و اجتماعی سید احمد شریف و احسان نراقی گفت: نراقی پس از انقلاب اسلامی فرصت طلایی نقد خود و بازنگری را پیدا کرد و به همین دلیل نراقیسم را تولید کرد.

قد آثار و افکار سید احمد شریف و احسان نراقی برگزار شد
 تکمیل‌همایون: نراقی جامعه‌شناسی را از برج عاج‌نشینی به میان مردم آورد
 
 
تقی آزاد ارمکی در نشست نقد آثار و افکار و کوشش‌های علمی و اجتماعی سید احمد شریف و احسان نراقی گفت: نراقی پس از انقلاب اسلامی فرصت طلایی نقد خود و بازنگری را پیدا کرد و به همین دلیل نراقیسم را تولید کرد.

 
 گروه علمی تخصصی جامعه‌شناسی ایران انجمن جامعه‌شناسی ایران چهارمین مرحله همایش جامعه‌شناسان ایرانی و جامعه ایرانی را با موضوع بررسی و نقد آثار و افکار و کوشش‌های علمی و اجتماعی سید احمد شریف و احسان نراقی با حضور تقی آزاد ارمکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و دکتر ناصر تکمیل همایون، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی شامگاه روز گذشته (7 آبان‌ماه) برگزار کرد.
 
تکمیل‌همایون در این نشست صاحب‌نظران و استادان علوم اجتماعی را به‌چندین بخش تقسیم کرد و گفت: بخش نخست استادان آکادمیک کلاسیک هستند که من دکتر غلامحسین صدیقی را یکی از این‌ها می‌دانم؛ وی کسی بود که کتاب می‌خواند و فیش تهیه می‌کرد و اگر خانواده صدیقی فیش‌های او را که بر منابع و کتاب‌های مختلف نوشته است جمع‌آوری کنند گاهی حتی بیشتر از نسخه‌های اصلی می‌تواند اطلاعات مفیدی را در اختیار ما قرار دهد. گروه دوم کسانی هستند که آکادمیک هستند و احمدشریف از این جمله است. اگرچه عده‌ای او را جامعه‌شناس مارکسیست می‌داند اما من معتقدم او چپ یا مارکسیست نیست و اساسا هرکسی که انتقادی به نظام لیبرالی دارد به معنای مارکسیست‌ بودنش نیست. به‌هرحال شریف فعالیت خودش را در آمریکا ادامه داد و در این حوزه فعالیت‌های مثبتی هم داشته و توانسته دانش و اطلاعات مثبتی را به مخاطبانش ارایه دهد البته کارش نواقصی هم داشته است که من در برخی از مقالاتم به آن اشاره کرده‌ام. اشرف شاگرد نراقی بود و هیچگاه به‌حد و اندازه او نرسید.
 
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بخش دیگری از سخنانش را به صحبت درباره احسان نراقی اختصاص داد و گفت: او یک آکادمیک مدرن آزاد بود بدین معنی که نه کلاسیک بود و نه فیش تهیه می‌کرد. کتابخانه مفصل و خوبی داشت و به طور مثال زمانی که می‌خواست درباره مدرنیته کتابی بنویسد به تمام کتاب‌هایی در این باره مراجعه می‌کرد و جملات مدنظرش را استخراج و یادداشت می‌کرد و شب همه آنها را به دور می‌انداخت و براساس ذهنیات خودش می‌نوشت.
 
مولف «تاریخ ایران در یک نگاه» ادامه داد: من با کمال افتخار می‌‌گویم که من ملا بنویس او بودم و وظیفه نگارش کتاب‌هایش را به‌عهده داشتم بعد از اینکه کتاب‌هایش نوشته می‌شد، معمولا آنها را به افرادی دیگری می‌داد که بخواند، به طور مثال برخی آثارش را احمد فردید می‌خواند. احسان نراقی در طول زندگی‌اش کتاب‌های بسیار خوبی نوشت که از آن جمله می‌توان به کتاب «علوم اجتماعی و سیر تکوینی آن» اشاره کرد. فصل آخرین این کتاب به علوم اجتماعی امروزی می‌پردازد و شاید یکی از بهترین کتاب‌ها در این حوزه باشد.
 
تکمیل‌همایون افزود: بعد از انقلاب اسلامی بسیاری از کتاب‌های علوم اجتماعی با این تفسیر که علوم اشتباهی هستند از بین رفتند و کتاب احسان نراقی هم از این جمله بود در حالی که من از شهید مطهری شنیدم که کتاب احسان نراقی هیچ مشکلی نداشت چون او در این کتاب از ابن‌بطوطه و ابن‌خلدون هم حرف زده بود و شاهکار نراقی را در این کتاب می‌توانستیم مشاهده کنیم.
 
این استاد دانشگاه در ادامه به کتاب دیگری از نراقی با‌عنوان «تحلیل اجتماعی» که به زبان فرانسه نگارش شده بود اشاره کرد و گفت: این کتاب نیز توسط «بَلِندیه» بارها به ما تدریس شد. همچنین کتاب «فرار مغزها» نراقی اگرچه چاپ نشد اما حرکت بزرگی در جامعه ایجاد کرد او در این کتاب به عاملی که موجب دفع مغزها می‌شود اشاره می‌کند و در این باره مشکلاتی را که حکومت پهلوی به‌وجود آورده برمی‌شمرد.
 
تکمیل همایون در ادامه با بیان اینکه نراقی زمانی که در پاریس مقاله‌نویس سیاسی و اجتماعی شد و از ساحت آکادمیک دور شد، گفت: کتاب «آیین جوانمردی» او یکی دیگر از آثاری است که مورد استقبال قرار گرفت و ترجمه مقاله‌ای از هانری کربن است که نراقی در زندان آن را انجام داد. همچنین او در زندان، کتاب «از کاخ شاه تا زندان اوین» را نوشت و شاید اگر گورویچ را به زندان می‌انداختند نمی‌توانست در زندان کربن ترجمه کند و اینچنین پویا باشد و این ویژگی‌ بود که احسان نراقی را از دیگران متمایز می‌کرد.
 
این جامعه‌شناس تاریخی در بخش دیگری از سخنانش تاسیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی ایران را از خدمات مهم احسان نراقی دانست و افزود: او جامعه‌شناسی را از برج عاج به میان توده‌های مردم آورد همان‌گونه که مصدق نفت را ملی کرد نراقی هم جامعه‌شناسی را ملی کرد در زمانی که هیچ کتابی در حوزه جامعه‌شناسی تالیف و ترجمه نمی‌شد به‌دلیل زحمات او و همدوره‌هایش اکنون ما فقط می‌توانیم چهار جلد کتاب از فهرست کتاب‌های تالیفی و ترجمه‌ای در حوزه جامعه‌شناسی بنویسیم و این نتیجه خدمات امثال احسان نراقی در ایران است.
 
نراقی؛ جامعه‌شناسی چانه زن

آزاد ارمکی نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه احمد اشرف مصداق استاد دانشگاهی است که متن درجه یک جامعه‌شناسی تولید کرده گفت: اما من ترجیح می‌دهم در این نشست بیشتر درباره احسان نراقی صحبت کنم و در فرصت دیگری به‌طور مستقل به احمد اشرف بپردازم من در چندین دیدار مستقل با احسان نراقی برخورد داشتم نخست زمانی بود که نراقی از زندان بیرون آمده بود و چندین ساعت با هم گفتگو داشتیم.

بار دیگر زمانی که من رئیس دانشکده بودم و می‌خواستم با او درباره اصحاب علوم اجتماعی گفت‌وگو کنم هرچه تلاش کردم تا از او گفتار گلایه‌آمیز بشنوم چیزی نشنیدم مرتبه دیگر زمانی بود که می‌خواستیم در کاشان همایشی درباره احسان نراقی برگزار کنیم و من در آنجا مطلب مفصلی با عنوان نراقی جامعه‌شناس چانه‌زن ارایه کردم و به همین مناسبت او را در منزل دیدار کردم و درباره آثارش گفتگو کردیم مرتبه دیگر در سال‌های پایانی عمرش بود زمانی که کتاب‌هایش را در یک پاکت پلاستیکی گذاشته بود و به دانشکده علوم اجتماعی آمده بود و متاسفانه مانع از این شده بودند که به اینجا بیاید. با هم گفتگو کردیم و می‌خواست که در دانشکده استخدام شود!
 
وی ادامه داد: من در کتاب «جامعه‌شناسی جامعه‌شناسی در ایران» درباره نسل‌های مختلف جامعه‌شناسی در ایران بحث کردم و در اینجا به نسل اول جامعه‌شناسی در ایران همچون مهدوی، صدیقی و نراقی اشاره کردم. مهدوی کسی است که نخستین کتاب در حوزه جامعه‌شناسی را تالیف کرده است. صدیقی نخستین مبادی اخلاقی و بازی آکادمیک را در حوزه جامعه‌شناسی می‌سازد و نراقی نیز کسی است که می‌کوشد با لابی در این حوزه سازمان بسازد. احسان نراقی کسی است که در جامعه‌شناسی می‌توان ساده از آن گذشت و سخت هم روی او ایستاد.
 
عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت: کسانی که نراقی را مشاور شاه و یار هویدا قلمداد کرده‌اند به تقلیل دادن او کمک کردند اما اگر بخواهیم واقع‌گرایانه به او نگاه کنیم نراقی کسی است که جامعه‌شناسی ملی و بومی را تاسیس کرده و آسیب‌شناسی اجتماعی در جامعه‌شناسی را بنا کرده است. آن هم در زمانه‌ای که نوشتن رسمی است و به لحاظ توان علمی در ایران نگارش کتاب بسیار سخت است. او بستر ظهور جامعه‌شناسی را فراهم می‌کند و به چانه‌زنی فضاهایی را تولید می‌کند که جامعه‌شناسی بتواند در پاتوق‌هایی امکان ظهور پیدا کند. این کاری است که بسیاری از کسانی که در حوزه جامعه‌شناسی فعالیت می‌کنند موفق به انجام آن نمی‌شوند.
 
مولف «جامعه‌شناسی ابن خلدون» تاکید کرد: یادمان نرود که نراقی در موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی افراد سرکشی مانند جلال آل‌احمد، ساعدی و... را به‌کار می‌گیرد و از آنها برای تحقیقات اجتماعی استفاده می‌کند. او در کلاس‌های خود نقد شاه را می‌کرد و این اتهام که او را مشاور شاه می‌دانستند وارد نیست. نراقی کسی است که در جامعه‌شناسی سیستم را پذیرفته است اما دغدغه اصلاح را دارد او ناکارآمدی نظام اجتماعی و سیاسی را علت عقب‌ماندگی ایران می‌داند و به همین دلیل به دنبال ارایه راه‌حل است.
 
آزاد ارمکی با بیان اینکه در جامعه‌شناسی دونفر فرصت طلایی نقد خود را پیدا کردند، گفت: یکی غلام‌عباس توسلی بود که البته بیماری چندان این فرصت را به او نداد و دوم احسان نراقی بود که پس از زندان این فرصت برای او پدید آمد که دوباره روی افکار و اندیشه‌های خود تامل کند به همین دلیل می‌بینیم که بعد از انقلاب اسلامی گفت‌وگوهای نراقی درباره تاریخ، شاه، هویدا، روحانیت، زنان و ... کاملا متفاوت می‌شود. بنابراین نراقی قبل از انقلاب درون نظام قرار دارد و حاصلش تدوین کتاب‌هایی است که می‌بینیم و در واقع در آن مخاطبانش را به بازگشت به خویشتن از نوع فرهنگ و ادبیات و تاریخ دعوت می‌کند و نراقی پس از انقلاب کسی است که خود را نقد می‌کند من از این جهت به او امتیاز می‌دهم او تنها جامعه‌شناسی است که جمهوری اسلامی را به رسمیت می‌شناسد و درباره آن بحث می‌کند و در واقع به انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی می‌پردازد و بدکارکردی را علت اصلی اختلالات درون سیستم می‌داند.
 
مولف «جامعه‌شناسی توسعه» عنوان کرد: نراقی جمله‌ای دارد که می‌گوید من بازنده‌ای هستم که بخشی از تاریخم! پس باید روایت خود را از باختم و جامعه ایرانی بازگو کنم. به همین دلیل است که نراقی ماندگار می‌شود و نراقیسم را تولید می‌کند. این همان چیزی است که جامعه‌شناسی ایرانی نیازمند آن است چرا که امروز ما نیازمند بازیگری هستیم نه آن چیزی که امروز تحت عنوان رادیکالیزم به آن دچاریم. جامعه‌شناسی امروز مدیون افرادی چون احسان نراقی است که تا پایان عمرش در این حوزه فعالیت کرد و حتی می‌خواست در دانشکده علوم اجتماعی استخدام شود. 

منبع: ایبنا