کوششگر سترگ تاریخ / ناصر تکمیل همایون

1396/2/19 ۰۸:۵۱

صادق آیینه‌وند را از اوایل انقلاب می‌شناسم؛ بامداد انقلاب بود که آیینه‌وند با شامات عربی در ارتباط بود و گویی برای امر تحصیل و تحقیق با بیروت و دمشق در رفت و آمد بود.

صادق آیینه‌وند را از اوایل انقلاب می‌شناسم؛ بامداد انقلاب بود که آیینه‌وند با شامات عربی در ارتباط بود و گویی برای امر تحصیل و تحقیق با بیروت و دمشق در رفت و آمد بود. او را می‌دیدم و در همان زمان احساس کردم که او جوان بسیار مؤدب و بااخلاقی است؛ به دلایلی، چند سال بین ما جدایی افتاد اما بعدها که وارد پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و علوم انسانی شدم در مجله‌های پژوهشگاه، مجله‌های تاریخی و فصلنامه‌های انجمن ایرانی تاریخ به‌عنوان اعضای تحریریه یا شورای نویسندگان در کنار هم قرار گرفتیم.

رفاقت ما تا زمانی که وی به پژوهشگاه آمد ادامه پیدا کرد؛ بنده جزو کسانی بودم که از آمدن ایشان خوشحال شدم. طی این سال‌ها حتی یک بار هم نشنیدم کسی از وی گله یا شکایت داشته باشد. او عدالت، راستی، درستی و حقیقت را کاملاً در کارهایش رعایت می‌کرد. نمونه رفتار او را می‌توانم در جریانی شرح دهم که مجبور شد از برخی استادان حمایت کند. حضور مردم در مراسم تشییع ایشان تقدیری بود که ملت ایران از او کردند. ادای احترامی که زایندگان فرهنگ و هویت ایرانی به یک شخصیت برجسته نشان دادند رویکردی بسیار قابل احترام است؛ هم برای آیینه وند و هم برای ملت ایران که افراد خادم جامعه را تشخیص می‌دهد و فرد حقیقت گو، ریاکار یا راست کردار را می‌شناسد و میان آنها تفاوت قایل می‌شود و عظمت جمعیت در مراسم تشییع وی نشان دهنده هوشمندی ایرانی‌های حق شناس بود.

در پی اسلام آوردن ایرانیان، زبان عربی که زبان دیانت و قرآن بود اندک اندک زبان ایران شد و در جامعه رواج پیدا کرد و چندین قرن بسیاری از دانشمندان ایرانی آثار علمی خود را به این زبان می‌نوشتند و همین امر گاه به عمد یا سهو باعث شد پاره‌ای از نویسندگان معاصر و خارجی را عرب به شمار آورند، حال آنکه آن دانشمندان فقط به عربی می‌نوشتند تا جهان اسلام را آگاه سازند و برخی از آنان برای هموطنان خود همان آگاهی‌ها را به زبان فارسی هم می‌نوشتند.

حال باید دید جایگاه دکتر صادق آیینه‌وند کجا و چگونه است؟ آیینه‌وند رابطه گسسته تاریخ نگاری عربی و پارسی را پیوند داد. وی در دو رشته تاریخ با گرایش تاریخ اسلام و ادبیات عرب حضوری پربار داشت. اگرچه در سایر رشته‌های علوم انسانی هم رسالتی داشت اما او فارغ‌التحصیل دانشگاه سنت ژوزف لبنان بود. دیدگاه‌های وسیعی داشت و به مسائل تاریخی در ادوار مختلف توجه داشت. بیش از یکصد مقاله و ۳۰ کتاب تألیف و ترجمه کرده است که می‌توان در چند بند به آنها اشاره کرد:

– علم تاریخ، سیره نگاری، تاریخ نگاری عرب

– اسلام پژوهی و تشیع، نهضت‌ها و قیام‌ها

– زندگی اجتماعی، فرهنگی و مذهبی زنان جوامع اسلامی

– مباحث درباره معصومان مذهب شیعه و سوگواری‌ها بویژه حادثه عاشورای حسینی

او همانند بسیاری از استادان دیگر در تاریخ اسلام و شناساندن آن تلاش‌های فراوانی از خود نشان داد. پیشتر بیان شده که مورخان ما در گذشته آثار خود را به زبان عربی عرضه می‌کردند به عبارت دیگر هم دانشمندان عرب و هم ایرانیان به زبان عربی می‌نوشتند و اکنون به‌عنوان تاریخ نگاری اسلامی از آن یاد می‌شود. آیینه‌وند درباره این تاریخ نگاری‌ها مطالعه و تحقیق نیز انجام داده است. این شیوه تاریخ‌نگاری به زبان عربی تا سلسله خوارزمشاهیان تا مغول ادامه داشت. اما تاریخ نگاری از دوره مغول با آثاری مانند جهانگشای جوینی و جامع التواریخ جنبه فارسی نگاری پیدا می‌کنند.

بنابراین با این روال باید بگویم رشته تاریخ نگاری که ما در صدر اسلام داشتیم به دو بخش تاریخ نگاری به زبان عربی و زبان فارسی تقسیم می‌شود. دانشمندان و مورخان ایرانی از تحولات جامعه عرب کمتر آگاهی داشتند اما آیینه وند ما را با این تاریخ کمرنگ شده دوباره آشنا می‌کند. وی در پیدایش علم تاریخ در جهان اسلام شعبه‌ها و مشکلات آن و نظریات گوناگون تاریخ نگاران مسلمان ایرانی و عربی همچون طبری، مسعودی، بیهقی، ابن خلدون و دیگر مورخان بزرگ جهان اسلام مطالعه جامعی انجام داده است.

نکته دیگر تسلط مرحوم آیینه وند بر زبان عربی و فارسی است که با همین مهارت توانست برخی متون را ترجمه کند؛ متونی که نوع ترجمه آن نشان دهنده میزان تسلط وی بر هر دو زبان است.

در جلسه‌های فصلنامه انجمن ایرانی تاریخ و سایر مجله‌های تاریخی که حضور پیدا می‌کرد پایه‌ای برای بقای آن مجله و انجمن بود و نوعی اتوریته اخلاقی و علمی برای مجله و مقالات آن داشت. او اهل قبول کردن پست و مقام نبود و هنگام بر عهده گرفتن مسئولیت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ما و دوستان پژوهشگاه افراد زیادی را واسطه کردیم و نزدش فرستادیم تا این مسئولیت جدید را قبول کرد. امید است حیات علمی پژوهشگاه همچنان زنده و پویا استمرار یابد و آرامش و رضایت کنونی همچنان برقرار بماند آن سان که دکتر آیینه وند آرزو می‌کرد.

منبع: روزنامه ایران