اعتراض علمای ایران و نجف به طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی

1396/7/17 ۰۹:۰۸

در اوایل دهه 40 محمدرضا پهلوی اجرای طرح‌های موسوم به اصلاحات آمریکایی را آغاز کرد. در اولین گام در 16 مهر سال 1341 و در تعطیلی مجلسین در جراید صحبت از انجمن‌های ایالتی و ولایتی به میان آمد که در هیات دولت اسدا... علم به تصویب رسیده بود. به موجب این لایحه اعتراضات مراجع و علما به دلیل حذف قید اسلام از شرایط منتخبین، قسم خوردن به هر کتاب آسمانی به جای قرآن و حق رأی و انتخاب زنان که فتح بابی بود برای ورود بهائیان آغاز شد.

در جلسه‌ای که در همان شب توسط امام خمینی در منزل آیت‌ا... شیخ مرتضی حائری برگزار شد مقرر شد هر کدام از مراجع مراتب اعتراض خود را در رابطه با این لایحه به محمدرضا پهلوی برسانند.

اعتراض امام خمینی(ره) به طرح «انجمن‌های ایالتی و ولایتی»

امام خمینی در 17 مهر در تلگراف خود به محمدرضا پهلوی از باب نصیحت نوشتند: «... به ‏طوری که در روزنامه‌ها منتشر است، دولت در انجمن‏های ایالتی و ولایتی، «اسلام» را در رأی‌دهندگان و منتخبین شرط نکرده؛ و به زن‏ها حق رأی داده است و این امر موجب نگرانی علمای اعلام و سایر طبقات مسلمین است. بر خاطر همایونی مکشوف است که صلاح مملکت در حفظ احکام دین مبین اسلام و آرامش قلوب است. مستدعی است امر فرمایید مطالبی را که مخالف دیانت مقدسه و مذهب رسمی مملکت است از برنامه‏‌های دولتی و حزبی حذف نمایند... .»

پس از اینکه محمدرضا پهلوی پاسخگویی نسبت به این مساله را به نخست‌وزیر حواله داد، امام خمینی در تلگراف مفصلی به اسدا... علم نسبت به مشکلات عدیده تصویب‌نامه مذکور تذکراتی دادند. امام در بخشی از این تلگراف با اشاره به مشکلات فقهی و البته قانونی اصل مربوط به زنان اشاره کردند: «در این صورت، حق رأی دادن به زن‌ها و انتخاب آنها در همه مراحل، مخالف نص اصل دوم از متمم قانون اساسی است. و نیز قانون مجلس شورا، مصوب و موشّح ربیع الثانی 1325 قمری، حق انتخاب شدن و انتخاب کردن را در انجمن‌های ایالتی و ولایتی و شهرداری از زن‌ها سلب کرده است. مراجعه کنید به مواد 7 و 9 قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی، و 15 و 17 قانون انجمن بلدیه.»

امام خمینی با اطلاع از نقشه رژیم برای انحراف افکار عمومی از مشکلات اصلی و با کار تبلیغاتی در زمینه زنان می‌خواهد محیط فشار و اختناق را افزایش دهد. همان‌طور که ایشان دو سال بعد از این وقایع در بخشی از سخنان خود یادآور می‌شوند: «ما با ترقی زنان مخالف نیستیم. با این فحشا مخالفیم، با این کارهای غلط مخالفیم. مگر مردها آزادند که زن‌ها می‌خواهند آزاد باشند؟ «آزادْ مرد» و «آزادْ زن» با لفظ درست می‌‌شود؟ مردها آزادند؟ در این مملکت الآن مردها آزادند؟ در چه چیز آزادند؟» امام خمینی(ره) همچنین با اطلاع از نقشه بهائیان برای ورود به سیاست ایران در بخش دیگری از تلگراف خود نوشتند: «الغای شرط «اسلام» در انتخاب‏‌کننده و انتخاب شونده، که در قانون مذکور قید کرده و تبدیل قسم به قرآن مجید را به «کتاب آسمانی» تخلف از قانون مذکور است و خطرهای بزرگی برای اسلام و استقلال مملکت دارد که یا غفلتا یا خدای نخواسته عمدا اقدام به این امر شده است.»

همچنین ایشان با تهدید نخست‌وزیر در خاتمه یادآور می‌‏شود که علمای اعلام ایران و اعتاب مقدسه و سایر مسلمین، در امور مخالفه با شرعِ مطاع، ساکت نخواهند ماند و به حول و قوه خداوند تعالی امور مخالفه با اسلام رسمیت نخواهد پیدا کرد.

اعتراض آیات گلپایگانی و مرعشی به اصلاحات آمریکایی

آیت‌ا... گلپایگانی همگام با امام طی تلگرافی به محمدرضا پهلوی تصویب‌نامه را مغایر با قوانین شرع دانسته و مصوبات آن را موجب نگرانی و سوء انعکاس خواندند. پس از آنکه محمدرضا پهلوی در جواب این امر را به نخست‌وزیر اسدا... علم احاله کرد، ایشان بلافاصله در تلگراف دیگری به علم خواستار حذف صریح این قیدها در مصوبه‌ مذکور شد. پس از مدت طولانی بی‌توجهی دولت به اعتراضات مراجع و مطالبات مردمی، آیت‌ا... گلپایگانی در تلگراف دیگری به محمدرضا پهلوی تعلل دولت در دادن جوابیه و لغو این مصوبه را مورد تأسف دانست.

آیت‌ا... گلپایگانی در تلگراف دوم خود به نخست‌وزیری با بیان قاطع‌تر و جسورانه‌تر اقدام به تهدید علم کرده و با الفاظی چون «به شما تذکر می‌دهم» در بخشی از اعلامیه خود بیان می‌کند: «دولت شما چه تصویب‌نامه را لغو نماید، چه ننماید، خودبه‌خود آن تصویب‌نامه از نظر ملت مسلمان ملغی است.»

پس از تلاش علما و پشتیبانی مردم تلگرافی از هیات دولت به مراجع داده شد که این مطالب علما را قانع نکرده و آیت‌ا... گلپایگانی هم در جوابیه‌ مجدد به نخست‌وزیری با توجه به اینکه این مصوبات در زمان آیت‌ا... بروجردی هم مورد اعتراض و عدم تایید قرار گرفت به او هشدار می‌دهد که: «در هر حال اگر کسی بدعتی گزارده باشد جنابعالی نباید آن بدعت را تصویب یا مشابه آن را تجدید فرمایید.»

آیت‌ا... مرعشی نجفی نیز در تلگرافی به اسدا... علم نخست‌وزیر وقت یادآور می‌شود:‌ «[درباره] رسمیت ندادن قرآن در مقام تحلیف بسی افکار عموم طبقات بالاخص روحانیت، ناراحت و در اضطراب می‌باشند.»

تلگراف سیدکاظم شریعتمداری به محمدرضا پهلوی

سیدکاظم شریعتمداری نیز در تلگراف خود به محمدرضا پهلوی این تصویب‌نامه را خلاف شرع و قانون اساسی و صلاح ملک و ملت دانست و خواستار لغو آن شد. او تلگراف دیگری به نخست‌وزیر نوشت و دلایل خود را اعلام و خواستار الغای آن شد. با طفره رفتن دولت از جوابیه‌ خود، آقای شریعتمداری تلگراف دومی به محمدرضا پهلوی نوشت و بیان داشت: «اگر دولت جواب قانع‌کننده‌ای به علمای اسلام ندهد و موارد فوق را اصلاح ننماید آنچه وظیفه‌ شرعی تقاضا کند عمل خواهد شد و مسئولیت آن به عهده دولت است.»

اعتراض آیت‌ا... میلانی و علمای مشهد

آیت‌ا... سید محمدهادی میلانی از مشهد تلگرافات متعددی برای نخست‌وزیر وقت ارسال کرد و مراتب اعتراض علمای مشهد را به گوش دربار رساند. او در یکی از تلگراف‌های خود آورده است: «تصویب‌نامه دولت شما در مورد انجمن‌های ایالتی و ولایتی با عدم رعایت شرط اسلام در انتخاب‌شوندگان و تبدیل قسم به قرآن مجید، به قسم به کتاب آسمانی، ملت مسلمان ایران و خاصه علمای اعلام را بی‌نهایت خشمگین ساخته است. عنوان کردن حق دخالت بانوان در انتخابات که از جهات عدیده مستلزم مفاسد است از طرف هیات حاکمه که تاکنون تمایلی به محترم شمردن حقوق مسلم ملت ایران و رعایت موازنی اسلامی نشان نداده است، چیزی جز منحرف کردن افکار از مسائل مهم و اساسی تعبیر نمی‌شود.»

واکنش مراجع نجف به لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی

با رسیدن اخبار ایران به نجف و اطلاع مراجع، علما و متدینین آنجا از وقایع ایران، آیت‌ا... سید محسن حکیم و آیت‌ا... خوئی از جمله مراجع و علمایی بودند که پس از دریافت اخبار تکمیلی از علمای ایران اقدام به انتشار مخالفت‌هایی از جانب خود کردند.

آیت‌ا... حکیم در تلگرافی به آیت‌ا... بهبهانی در تهران با اشاره به انزجار مومنین از تصویب این لایحه نوشت: «به اولیای امور ابلاغ دهید که از تصویب این‌گونه قوانین کافره که برخلاف قوانین مقدسه اسلام و مذهب حقه جعفری است جلوگیری نمایند و این مرکز اسلامی که مطمح انظار مومنین جهان است به رایگان از دست نداده و به توفان بالاهای گوناگون نیندازند و از جریانات اخیره ممالک اسلامی عبرت و پند گیرند.»

آیت‌ا... سیدابوالقاسم خویی نیز در بخشی از تلگراف خود به آیت‌ا... بهبهانی با انزجار شدید حوزه علمیه نجف از تصویب‌نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی متذکر شد: «تصویب‌نامه اخیر دولت مخالف شرع انور و قانون اساسی است.»

همراهی مردم با علما در مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی

در این وقایع مردم و علما در شهرهای مختلف از نظرات مراجع، پشتیبانی و حمایت کردند. پیام‌های متعدد علمای دیگر شهرها به مراجع قم و رجوع اصناف و هیات‌های مذهبی به مراجع به‌ویژه امام خمینی از این قبیل موارد بود.

تجمع طلاب و متدینین تهران در مسجد سیدعزیزا... با حضور آیت‌ا... بهبهانی و منبرهای افرادی همچون حجت‌الاسلام فلسفی و همچنین تجمع مردم در مسجد اعظم قم از بزرگ‌ترین تجمعات اعتراضی بود که در آن ایام در دو شهر مهم صورت گرفت. علاوه‌بر این همزمانی این وقایع با برگزاری مراسم شهادت حضرت زهرا(س) موجب آن شد که محافل مذهبی و منابر هیات‌ها رسانه خوبی برای ابلاغ نظرات مراجع و تداوم مبارزه شود. تجمع و رجوع مردم در بیوت مراجع قم هم از دیگر حضور ملت مسلمان ایران در این زمینه بود.

لغو لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی

پس از امتناع حدود یک ماهه اسدا... علم از جواب دادن به تلگراف‌ها، بالاخره مجبور شد پاسخ مبهمی را برای علما تلگراف کند. باز هم مراجع با رد نظرات علم هر کدام تلگراف دیگری ارسال کرده و از کج‌فهمی‌های او ابراز تأسف کردند. بالاخره نخست‌وزیر تحت فشار علما مجبور شد در تلگرافی به قم لغو تصویب‌نامه را اعلام کند. اما در این میان درایت امام خمینی(ره) در رهبری جریان مبارز مانع از سوءاستفاده رژیم شد. ایشان در جلسه دیگری با علما اعلام کردند همان‌طور که این موضوع از جراید انتشار یافت باید لغو آن نیز به وسیله جراید اعلام شود و به اطلاع همگان رسیده تا دولت نتواند از موقعیت خود استفاده کند. علما و مراجع هم هر کدام موضع‌گیری قاطعی در این زمینه کردند تا اینکه پس از دو ماه خبر لغو این تصویب‌نامه در جراید منتشر شد.

منبع: فرهیختگان

نظر دهید