عشق الهی

1396/5/30 ۱۴:۵۱

«از جمله موضوعات مهمی که در بیشتر مباحث مربوط به عشق تأکید خاصی بر آن رفته است، وصف­ناپذیری آن است. همه­کس می­تواد عاشق باشد، ولی هیچ­کس نمی­تواند بگوید عشق چیست

دبا: «از جمله موضوعات مهمی که در بیشتر مباحث مربوط به عشق تأکید خاصی بر آن رفته است، وصف­ ناپذیری آن است. همه­کس می­تواند عاشق باشد، ولی هیچ­کس نمی­تواند بگوید عشق چیست، و این حقیقتی­ است که به حکم تجربه معمول، کاملا عیان است. در متون و منابع به ندرت برای تعریف عشق تلاش شده است و در عوض بهتر آن دیده ­اند که احوال و اوصاف آن را بیان کنند. ص 465» کتاب «عشق الهی» به قلم ویلیام چیتیک پژوهشی دربارۀ معنا و چیستی عشق الهی است. چیتیک کار نگارش این اثر را با دسته ­بندی بیش از هزار صفحه متن تازه ترجمه شده در باب عشق الهی سامان داده است. او در پژوهشش به دنبال پاسخ سه دسته پرسش است: 1) مبدأ عشق چیست؟ 2) مردمان چگونه می­توانند در زندگی روزمرۀ خویش با عشق به سر برند؟ 3) در نهایت عشق ما را به کجا خواهد برد؟ بر این اساس چیتیک مطالب کتابش را ذیل سه عنوان مبدأ عشق، حیات عشق و غایت عشق طبقه­ بندی کرده­ است. نکتۀ بسیار مهمی که مؤلف در مقدمه­ اش به آن اشاره می­ کند این است که در هیچ­ جای این اثر برای تعریف عشق نکوشیده است زیرا نویسندگان تأکید دارند که عشق شرح و حال و بیان ندارد و حتی می­توان عوارض عشق را توصیف کرد. به عبارت دقیق­تر حقیقت عشق را فقط از طریق عاشق شدن و عشق ورزیدن می­توان درک کرد. بخش نخست کتاب «مبدأ عشق» نام دارد و مشتمل بر سه فصل است. فصل نخست با عنوان «زمینۀ الهیاتی» به جست­ وجوی معنای عشق در بستر جهان­ بینی اسلامی ­می­ پردازد. برخی از عناوین این فصل عبارتند از: توحید، ذات و صفات، رحمت و شفقت، عشق ازلی، حقیقت محمدی. فصل دوم کتاب را چیتیک «داستان عشق» نامیده است. در این فصل دربارۀ موضوعاتی چون خلقت آدم، فضیلت­های خاک، حکمت هبوط، معصیت انسان، نقش ابلیس، موقعیت دشوار و آمرزش الهی می­ خوانیم.  سومین فصل بخش نخست «علم­النفس روحانی» نام دارد و به موضوعاتی چون عالم صغیر بشری، رؤیت قلبی، نفس امّاره، عجب و مراتب کمال انسان می ­پردازد. بخش دوم «حیات عشق» نام دارد. چیتیک مطالبش دربارۀ حیات عشق را ذیل سه فصل دیگر با عناوین طلب، راه و احوال سالکان نگاشته است. در فصل «طلب» موضوع معراج، عمل به توحید و مراحل سلوک، مرید و مراد در رابطه با بحث عشق الهی بررسی شده است. فصل دوم «راه» نام دارد. ویلیام چیتیک بحثش را از دین و زیباییِ تأله آغاز می­ کند و به شریعت و طریقت و حقیقت و معرفت حق پیوند می ­زند. فصل ششم آخرین فصل از بخش «حیات عشق»، «احوال سالکان» نام دارد. مؤلف در این فصل بحثش را از معرفت و عشق آغاز می­ کند و به بحث رؤیت خدا می­ رسد. در بخشی از این فصل می­خوانیم که «مرگ، جهل است و حیات، معرفت. معرفت عبارت از بازیایی شناخت فراموش شده است، بنابراین این واژه با معنای ذکر، یادآوری، یادآور و نام بردن هم­پوشانی دارد. ص 399» آخرین بخش کتاب با عنوان «غایت عشق» فصول هفت تا 9 را دربر می­گیرد. چیتیک بخش 9 را با فصلی تحت عنوان «حقیقت عشق» آغاز می­کند. در ابتدای این بخش می­ خوانیم: «وقتی به عشق به منزلۀ قدرت خلاق خداوند می­ نگریم، آن­چه را لوئیس آنیتا گیفن و دیگری عشق زمینی نامیده ­اند، یعنی عشق انسانی به انسان­های دیگر، فقط می­ تواند مجاز باشد به معنایی که از این ضرب­ المثل عربی مستفاد شود: «المجاز قنطره الحقیقه» مجاز پل حقیقت است. ص 444 » برخی از مطالب این فصل عبارتند از: عشق در فلسفه، عشق در تصوف اولیه، توصیفات عشق، برگزیدۀ عشق، مراحل عشق، دوستی انسان. «رنج عشق» عنوان فصل هشتم از این بخش است و به موضوعاتی چون فراق و وصال، محنت­های پیامبران، حیات در ممات می­ پردازد. آخرین فصل کتاب را چیتیک «تحقق توحید» نامیده است. و از چهار عنوان تشکیل شده است که به ترتیب عبارتند از: معرفت فقر، تبع غیرت، یگانگی عشق، نیست شدن در توحید. در فصل پایانی کتاب چیتیک نوشته است: «پیش از آب و گل، ازلیت بود، و پس از آب و گل ابدیت خواهد بود. مقصود عاشقان، بازگشت است به آن عدم ازلی که از آن آمده­ اند. یعنی عالم ازلی و ابدی عشق. ص 653» سیدحسین نصر کتاب «عشق الهی» اثر ویلیام چیتیک را یکی از هوشمندانه ­ترین و معتبرترین آثاری دانسته است که تاکنون در موضوع عشق در معنویت اسلامی به زبان انگلیسی نگاشته شده است. برخی افراد ممکن است این اثرا را ناقص توصیف کنند زیرا فقط تا سدۀ 6/12 را بررسی می­ کند و به برخی از منابع نپرداخته است، نصر در پاسخ به این دسته از افراد می­ گوید: «این ایراد وارد نیست، زیرا مبتنی بر جهل نسبت به ماهیت شکوفایی تاریخی نسبت به سنت معنویت اسلامی است. آری، بسیاری از نویسندگان مسلمان پس از سدۀ 6/12 آثار مهمی در زمینۀ عشق به نظم و نثر تألیف کرده­ اند، ولی سدۀ 6/12 نقطۀ عطفی برای سده ­های بعد بود و محدود داشتن خویش به سده­ های متقدم­تر به معنای غفلت از هیچ­یک از تعالیم اساسی معنویت اسلامی در باب عشق نیست.» نکتۀ بسیار مهمی که در باب کتاب «عشق الهی» باید مدّ نظر داشت این است که نویسندگان عارفی که در این­ اثر به آرایشان پرداخته می ­شود، عشق را نه بر مبنای توصیفات دیگران، بلکه بر مبنای تجربۀ خویش از عشق الهی توصیف می ­کنند، اما ویلیام چیتیک، نه فقط میان کمال دقت در امر پژوهش و عشق به آثار مورد بحث جمع کرده است بلکه خود عاشق موضوعی است که این متون به آن پرداخته ­اند. در نهایت به نقل از دکتر سیدحسین نصر می­ توان گفت، کتاب «عشق الهی» اثر تحقیقی بزرگی در زمینه عرفان اسلامی و همچنین رسالۀ ارجمندی در باب معنویت اسلامی به ­طور کلی است؛ «چیزی از حقیقت عرفان اسلامی، حقیقتی که همیشه از عشق به ذات احدیت و همچنین عشق به کثرات در پرتو ذات احدیت سرشار بوده است، از این رساله صادر می­ شود.»

چاپ اول کتاب «عشق الهی» در سال 1395 به قلم ویلیام چیتیک و با ترجمۀ دکتر انشاءالله رحمتی و حسین کیانی، از سوی «انتشارات سوفیا» با شمارگان 1500 نسخه در 720 صفحه با بهای 49500 تومان در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.

ویلیام چیتیک

انشاءالله رحمتی- حسین کیانی

انتشارات سوفیا

چاپ اول: 1395

720 صفحه