طنین نغمه های رمضانی در دامنه های زاگرس

1396/4/3 ۰۹:۳۱

در باب آواهای آیینی وسایر آیین‌های مذهبی در ماه مبارک رمضان در منطقه مهاباد وسایر مناطق زاگرس نشین که بیشتر کردها وآذری‌های عزیز را در دامنه‌های خود جای داده است گفتنی‌های بسیاری وجود دارد که در حوصله این کوتاه نوشته نیست. اما به اجمال می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد.آیین‌های جاری در مناطق کرد نشین بخصوص منطقه مهاباد از تنوع و جذابیت خاصی برخوردار است که عمده‌ترین آنها، آواهای آیینی است که در طول ماه مبارک رمضان، مردم منطقه مهاباد هرشب آن را می‌شنوند، یکی از این آواها، آوای سحوری خوانان کرد است که هنگام سحر از بلند گوهای شهر و روستا به گوش می‌رسد وبا دامن زدن به فضای معنوی، مشوق مردم برای بجا آوردن مناسک ماه مبارک رمضان با نشاط و طراوت بیشتری است و به شهر و روستا حال و هوای رمضانی می‌بخشد. مضامینی که سحوری خوانان درمناجات‌های خود بدان می‌پردازند اشعاری دلنشین است که به شیوه‌ای همه پسند، با درونمایه‌ای اعتقادی سروده شده‌اند.

نگاهی به آیین ها و نواهای مذهبی درکردستان و مهاباد
 

 مهری پاکزاد: در باب آواهای آیینی وسایر آیین‌های مذهبی در ماه مبارک رمضان در منطقه مهاباد وسایر مناطق زاگرس نشین که بیشتر کردها وآذری‌های عزیز را در دامنه‌های خود جای داده است گفتنی‌های بسیاری وجود دارد که در حوصله این کوتاه نوشته نیست. اما به اجمال می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد.آیین‌های جاری در مناطق کرد نشین بخصوص منطقه مهاباد از تنوع و جذابیت خاصی برخوردار است که عمده‌ترین آنها، آواهای آیینی است که در طول ماه مبارک رمضان، مردم منطقه مهاباد هرشب آن را می‌شنوند، یکی از این آواها، آوای سحوری خوانان کرد است که هنگام سحر از بلند گوهای شهر و روستا به گوش می‌رسد وبا دامن زدن به فضای معنوی، مشوق مردم برای بجا آوردن مناسک ماه مبارک رمضان با نشاط و طراوت بیشتری است و به شهر و روستا حال و هوای رمضانی می‌بخشد. مضامینی که سحوری خوانان درمناجات‌های خود بدان می‌پردازند اشعاری دلنشین است که به شیوه‌ای همه پسند، با درونمایه‌ای اعتقادی سروده شده‌اند. سحوری خوانی زیر شاخه ادبیات عامه و به‌عبارت دیگر ادبیات فولکلوریک بشمار می‌رود که با صوت بسیار حزینی همراه است. سحوری خوانان معمولاً شب‌ها و در ساعات نزدیک به سحر به این کار مبادرت می‌کنند تا کسانی که برای سحری بیدار می‌شوند از لحن و محتوای معنوی آن برخوردار شده و سحرهای خود را با آمادگی معنوی بیشتری همراه سازند. مؤمنان و آنان که می‌خواهند روزه بگیرند با این صدای عرفانی از خواب برمی‌خیزند و ضمن آنکه گوش جان به مضامین دلکش اشعارسحوری خوانان که با لحنی خوش می خوانند،سپرده‌اند به خوردن سحری می‌پردازند. اغلب سحوری خوانی با سوز و گداز همراه است وبا شنیدن آن حال خوشی به انسان دست می‌دهد. سحوری خوانی با همه زیبایی‌ها وکارکرد معنوی‌اش متأسفانه تاکنون موضوع تحقیق عالمانه‌ای نبوده است و بیم آن می‌رود برخی از اجزای آن بتدریج به دست فراموشی سپرده شود. این‌گونه عبادات که در زمره «فرهنگ رمضان» جای دارند از شعر شاعران مذهبی سرا بهره برده وبخشی از آن را نیز ادبیات شفاهی که سینه به سینه انتقال یافته شکل می‌دهد. یکی دیگر از آواهای آیینی در ماه مبارک رمضان ردیف خوانی با همراهی دف و نی است که درونمایه‌ای سرشار از مفاهیم عرفانی دارد و با حالتی ملحون اجرا می‌شود، یعنی با لحن‌های آوازی خوانده می‌شود. اشعار عرفانی این‌گونه آیینی را بعضاً شاعران خوش قریحه‌ای همانند؛ وفایی، سید کامل امامی، ملا عبدالکریم مدرسی، سید ابراهیم ستوده، مهلی، نالی، حریق، عباس حقیقی و شیخ احمد کور سروده‌اند که معمولاً روان ودلنشین است.
الهی بی‌پناهان را پناهی/به سوی بی‌پناهان کن نگاهی/رحیمی، چاره سازی، بی‌نیازی/کریمی، دلنوازی، دادخواهی/الهی تکیه برلطف توکردم/که جز لطفت ندارم تکیه گاهی/مقام عز وجاه ات چون ستایم/که برتر از مقام وعز وجاهی/امید لطف وبخشش از تو دارد/اسیری، شرمساری، روسیاهی/زنخل رحمت بی‌انتهایت/بیفکن سایه روی گیاهی/مران از درگاهت بی‌نوا را /که دیگر در بساطم نیست آهی
 اشعارشاعران کرد نیز برای این منظورحالت مناجات دارند که به دو زبان کردی وفاسی هستند. در این رابطه می‌توان به اشعار «امین اشنوی» شاعر معاصر کرد اشاره کرد که از غنای بسیاری برخوردار است. مضامین این گونه اشعار گاهی در مدح حضرت رسول(ص) وگاهی در ارتباط با فضائل وعظمت ماه مبارک رمضان است.
 اشعاری که در خانقاه‌ها و تکایای مهاباد و با همراهی دف اجرا می‌شوند نیز از این دسته‌اند که از روانی و لطافت خاصی برخوردارند و انتقال مفاهیم پیچیده عرفانی به مخاطب را تسهیل می‌کنند که اغلب مورد بهره‌برداری عرفا و درویشان قرار دارند. اشعار پرسوز شیخ احمد کور ویا اشعار سید طاهر سید هاشمی، همچنین سروده‌های سید جمیل هاشمی که ازسلسله سادات منطقه هستند و یا اشعار وفایی مهابادی نمونه‌های قابل ذکر در این رابطه‌اند.
 ئهی دل وهره و شیار ببه ئاوایه گهی عاشقان/مهحوی جهمای یار ببه ئاوایه گهی عاشقان
ای دل بیا هشیار باش این است راه عاشقان/محو جمال یار شو که این است راه عاشقان
اشعار عارف سرشناس منطقه، شیخ احمد کور برای این هدف از استقبال بیشتری برخوردار است و هنوز هم که هنوز است در تکایا وخانقاه‌ها با دف و نی از سوی مشایخ صوفیه ودراویش خانقاه‌ها خوانده می‌شود. نکته پردازی‌های عرفانی در اشعار وی دراوج و دستمایه پیران طریقت برای تبیین مکنونات قلبی خود است.
ازدیگر آواهای زیبایی که در ماه مبارک رمضان در منطقه به شیوه ای تأثیرگذار اجرا می‌شود و همه ساله در روزهای پایانی ماه مبارک رمضان، شاهد آن هستیم ، آواهایی هستند که در مراسم وداع با ماه میهمانی خدا ترنم می‌شوند. در سال‌های اخیر این مراسم با صدای زیبای آقای اسماعیل شاهی که خود نوازنده قانون هستند با استفاده از اشعار مذهبی بسیار زیبا، به همراهی آقای احمد اسلامی به اجرا درمی‌آید. این دو با همکاری همدیگر حلاوت آوای «الوداع ای رمضان» را آنچنان به جان‌ها می‌ریزند که هر شنونده‌ای از هجرت ماه مبارک رمضان ودر فراق آن براستی اشک می‌ریزد ومغموم می‌شود. بعبارتی می‌توان گفت؛ صوت زیبا ودلنشین این همسرایی معجزه می‌آفریند.
مطلب دیگری که در رابطه با آواهای ماه مبارک رمضان می‌توان به آن اشاره کرد، آواهای اعلام عید فطر ونماز آن است. این گونه آواها توسط ماموستاها و روحانیون در روزآخر ماه مبارک رمضان و صبح عید فطر به اجرا در می‌آید. گاهی مدیران یا خادمان مساجد نیز این مسئولیت رابر عهده می‌گیرند و بلند گوهای مساجد آن را پخش و نوید عید را می‌دهند. این گونه آواها با ذکر «تکبیر و حمد وثنای الهی همراه بوده و معمولاً» به زبان عربی وبا استفاده از مفاهیم دینی است که از طرق مختلف نقل شده‌اند. در این مقطع از تمام بلند گوهای شهر صدای«‌الله اکبر، ‌الله اکبر ان الحمد والنعمه لک والملک.» شنیده می‌شود و به این شیوه مردم با کلمات آهنگین به استقبال عید فطر می‌روند و شاد باش عید را اعلام می‌کنند. عید فطر را مردم به این شیوه جشن می‌گیرند که برنج وخورشت محلی می‌پزند و افراد فامیل به خانه یکدیگر می‌روند ویا در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند و آن روز با صفا وصمیمیت دور هم کنار یک سفره می‌نشینند و غذای گرم میل می‌کنند.قبل از صبحانه ابتدا صبح زود به مزارمی روند و کنار قبور عزیزانشان حاضر می‌شوند وبرای آرامش وشادی روح آنان فاتحه‌ای می‌خوانند. همچنین در روز عید فطر از صبح ماموستاها و روحانیون بار دیگراز بلندگوها اعلام عید می‌کنند و نوای‌الله اکبر را زمزمه می‌نمایند و تکبیر می‌گویند. بعد  ازنماز عید ، مردم به خانه‌هایشان بازمی گردند وآن روز را به شادی می‌پردازند و جشن می‌گیرند.بعد از روز عید فطر، بعضی از خانم‌ها بخصوص خانم‌های پیر کرد ومردها، روزه ماه شوال را که 6 روز و از سنت نبوی است شروع می‌کنند.6 روز روزه می‌گیرند و می‌گویند این 6 روز را که جزو روزه‌های نوافل است در بدرقه ماه مبارک رمضان گرفته می‌شود. مردم کرد عقیده دارند هر کس این 6 روز را روزه بگیرد خداوند دعایش را اجابت می‌کند.

منبع: ایران