1395/3/5 ۱۰:۱۹
نشست «نسبت میان عقل نظری و عملی (ارسطوـ‌کانت)» سه‌شنبه با سخنرانی مزدک رجبی، پژوهشگر حوزه فلسفه و عضو هیات‌علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در محل این پژوهشگاه برگزار شد. او در این نشست با بیان اینکه رضا داوری‌اردکانی، نخستین و آخرین فیلسوفی است که در سنت فکری و در اثر خود با عنوان «فارابی، موسس فلسفه اسلامی» به نسبت «عقل و ایمان» پرداخته است، توضیح می‌دهد که چگونه نسبت بین عقل نظری و عقل عملی بنیادی‌ترین پرسش در تمدن قدیم و جدید است. در ادامه سخنان رجبی به اختصار آمده است.
از پرداختن به فارابی غفلت شده است
مزدک رجبی | فارابی نخستین اندیشمند اسلامی است که به این نسبت پرداخته و بحق باید او را موسس فلسفه اسلامی دانست. رضا داوری‌اردکانی نیز نخستین و آخرین فیلسوف ایرانی است که در سنت فکری و در اثر خود با عنوان «فارابی؛ موسس فلسفه اسلامی» به نسبت «عقل و ایمان» پرداخته است.
پرسش «فارابی» از نسبت «عقل و ایمان» در ادامه همان سنت ادیان ابراهیمی است. هر دو از یک سرچشمه منشا می‌گیرند. به عبارتی بین «عقل بشری» و «وحی» که مستقل از عقل بشری است، امری الهی در جریان است. فارابی در برخی آثار مشهور خود به «مدینه فاضله» اشاره می‌کند. او موسس و رهبر «مدینه فاضله» را فردی «فیلسوف» و درعین حال «پیغمبر» می‌داند، یعنی کسی که در او عقل نظری و عقل عملی به یگانگی رسیدند. در سنت تفکر فارابی شناخت نه‌تنها منافاتی با وحی ندارد بلکه هم‌سو با آن است.
در تاریخ تفکر فلسفه اسلامی از پرداختن به فارابی غفلت شده است، نمی‌توانیم در سنت فلسفه اسلامی دائما از ابن‌سینا و ملاصدرا حرف بزنیم، زیرا صورت‌بندی دغدغه‌های فیلسوفان اسلامی برخاسته از پرسش اصلی فارابی است، به همین دلیل در جامعه ایرانی و اسلامی باید بازخوانی آثار فارابی مورد توجه قرار گیرد.
تاریخ فلسفه غرب از یونان آغاز می‌شود
(نسبت میان عقل نظری و عملی (ارسطو ـ کانت)) طرحی است که سه سال زمان برای ساماندهی آن صرف کرده‌ام. قصد دارم این طرح پژوهشی را در آینده‌ای نزدیک منتشر کنم. صرف‌نظر از برخی مخالفت‌ها مبنی‌بر اینکه یونان خاستگاه اندیشه فلسفی نیست باید بگویم دست‌کم باید بپذیریم که تاریخ فلسفه غرب از یونان آغاز می‌شود. مهم‌ترین پرسش نزد فلاسفه یونان به‌ویژه ارسطو این است که نسبت به عقل نظری و عملی چیست؟
«ارسطو» نقطه اوج فلسفه یونان است، «ارسطو» جایگاه ویژه‌ای برای انسان و هستی قائل است. از نظر ارسطو و فلاسفه یونان، انسان تنها موجودی است که می‌تواند هستی را بشناسد و آن را تفسیر کند. ارسطو امری با عنوان «تئوریا» (عقل نظری) را اشرف بر «عقل عملی» می‌داند. این فیلسوف یونانی در رساله «اخلاق نیکوماخوس» فضیلت فلسفه را بالاتر از تمام فضایل می‌داند و فلسفه را شرافتمندانه‌ترین فضیلت‌ها و فیلسوفان را فاضل‌ترین افراد معرفی می‌کند. ارسطو در منظر خود «عقل نظری» را بالاتر از «عقل عملی» می‌داند. جایگاه انسان در «مدینه»ای که فیلسوفان یونانی به آن اشاره کرده‌اند، مهم است. باید بگویم روح فلسفه یونانی با فیلسوفی مانند ارسطو به اوج و ایستگاه پایانی می‌رسد.
با توجه به دوره پس از یونان یعنی مرحله ظهور دو دین ابراهیمی «مسیحیت» و «اسلام» نگاه فیلسوفان یونانی در ظاهر هیچ شباهت و همسویی با نگاه توحیدی پیروان ادیان ابراهیمی به هستی نداشت. موحدان مسیحی صراحتا با این پرسش مواجه بودند که نسبت بین نگاه فلسفی که در یونان است با آنچه به‌عنوان دین و اخلاق دینی بین موحدان مسیحی وجود دارد، متفاوت است.
کانت و نقش او در تمدن جدید
«کانت» مهم‌ترین فیلسوف دوره تمدن جدید است. او سه کتاب مهم نوشته است. این سه کتاب نسبت بشر و هستی را به خوانندگان نشان می‌دهد. این فیلسوف آلمانی در کتاب «نقد عقل محض» و در بخش آخر آن به‌طور مفصل به حس، مکان و فاهمه می‌پردازد و «خدا»، «نفس» و «جاودانگی نفس» را به‌عنوان سه ایده عقل محض برای قوانین محض اخلاقی برمی‌شمارد. «ایده خدا» مهم‌ترین ایده از منظر کانت است. باید به این نکته اشاره کنم که در نظرگاه «کانت» و در تمدن جدید همچنان نسبت «عقل نظری و عملی» مهم‌ترین پرسش است اما در تمدن جدید عقل عملی اشرف بر عقل نظری است.
منبع: روزنامه فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید