محمد جعفری قنواتی: ماه‌پیشونی فرقی با سیندرلا ندارد

1404/1/27 ۱۳:۳۹

بیش از ۹۰ درصد قصه‌ها، لطیفه‌ها و داستان‌های اسطوره‌ای ما قابلیت تبدیل شدن به پویانمایی یا آثار نمایشی را دارند و می‌توانند به‌راحتی به تولیدات تصویری تبدیل شوند و مخاطب امروزی را جذب کنند.

محمد جعفری قنواتی درباره مهم‌ترین ویژگی متمایزکننده ادبیات شفاهی از ادبیات مکتوب گفت: به نظر من، بارزترین ویژگی ادبیات شفاهی، وابستگی‌اش به زبان گفتاری است. این نوع ادبیات به‌صورت زنده و در تعامل مستقیم با مخاطب شکل می‌گیرد و از قواعد رسمی زبان نوشتاری پیروی نمی‌کند. او تأکید کرد که این پویایی و انعطاف‌پذیری، ادبیات شفاهی را به پدیده‌ای منحصربه‌فرد تبدیل کرده که با حس و حال لحظه و جمع گره خورده است.

قنواتی در مورد وضعیت کنونی تحقیقات در حوزه ادبیات عامه گفت: خوشبختانه وضعیت تحقیقات در این حوزه نسبت به گذشته بهبود چشمگیری یافته است. در سال‌های اخیر، با ایجاد گرایش ادبیات عامه در دانشگاه‌ها، نگاه تحقیرآمیز پیشین به این حوزه تا حد زیادی کمرنگ شده و امروزه ادبیات عامه به‌عنوان بخشی ارزشمند از فرهنگ و ادبیات در محیط‌های آکادمیک پذیرفته شده است.

این محقق ادبیات عامه در مورد اینکه چه بخش‌هایی از ادبیات عامه هنوز نیازمند توجه بیشتر است، اظهار داشت: درست است که کارهای بزرگی به‌ویژه در زمینه جمع‌آوری آثار شفاهی انجام شده که واقعاً ستودنی است، اما در بخش پژوهش و تحلیل، هنوز در مراحل ابتدایی هستیم. ما باید در زمینه‌هایی مانند تبیین ساختارها و کارکردهای ادبیات عامه یا بررسی تأثیرات اجتماعی و روان‌شناختی آن، کارهای بیشتری انجام دهیم.

جعفری قنواتی در مورد نحوه پرورش ادبیات عامه برای نسل جدید و مخاطبان امروزی خاطرنشان کرد: پژوهش اصولاً مخاطب عام ندارد و بیشتر متخصصان را هدف قرار می‌دهد، اما اگر بخواهیم برای نسل جدید محتوا تولید کنیم، بخش‌هایی مثل لالایی‌ها، ترانه‌ها، قصه‌ها و به‌ویژه افسانه‌ها و اساطیر پتانسیل بالایی دارند.

او یادآور شد: بیش از ۹۰ درصد قصه‌ها، لطیفه‌ها و داستان‌های اسطوره‌ای ما قابلیت تبدیل شدن به پویانمایی یا آثار نمایشی را دارند. به طور مثال داستان «ماه‌پیشونی» چه تفاوتی با سیندرلا دارد؟ هیچ! این‌ها می‌توانند به‌راحتی به تولیدات تصویری تبدیل شوند و مخاطب امروزی را جذب کنند.

نویسنده کتاب درآمدی بر فولکلور ایران درباره نقش سازمان‌های متولی در این زمینه گفت: این کار هزینه‌بر است و از عهده اشخاص به‌تنهایی برنمی‌آید. سازمان‌های متولی امور فرهنگی باید آستین بالا بزنند و سرمایه‌گذاری کنند، زیرا با توجه به ظرفیت بالای این آثار، این یک فرصت طلایی است که نباید از دست برود.

این استاد زبان و ادبیات فارسی در پاسخ به تأثیر گسترش فضای مجازی بر ادبیات عامه نیز افزود: این موضوع نیاز به بررسی دقیق دارد. فضای مجازی هم فرصت است و هم تهدید؛ از یک سو امکان انتشار سریع و گسترده آثار را فراهم کرده و از سوی دیگر ممکن است اصالت و عمق آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. باید بررسی شود که چگونه می‌توان از این فضا به نفع حفظ و ترویج ادبیات عامه بهره برد.

در پایان، وی درباره آثار مکتوب جدیدی که با الهام از داستان‌ها و افسانه‌های کهن نوشته شده‌اند، گفت: در سال‌های گذشته آثاری منتشر شده‌اند، مانند رمان چندجلدی آرمان آرین با استناد به اساطیر و آثار مرحوم محمدعلی اسلامی ندوشن و مرحوم هوشنگ گلشیری. البته ظرفیت ادبیات عامیانه ما بسیار بیشتر از این‌هاست و اگر نگاه جدی‌تری به این حوزه شود، می‌توان آثار فاخرتری خلق کرد که هم ریشه در فرهنگ ما داشته باشد و هم مخاطب امروزی را جذب کند.

منبع: ایبنا