1399/7/14 ۰۹:۲۲
جغرافیا را می‌توان علم شناخت دقیق و همه‌جانبه محیط طبیعی و محیط انسانی دانست. حغرافیا در زمره علوم كهن و اولیه‌ای است كه بشر با آن آشنا شد و از آن در جهت رفع مشكلات و بهبود زندگی خود و اطرافیان بهره گرفت. به عبارت دیگر بشر از دوران غارنشینی تاكنون همواره با محیط پیرامون خود در ارتباط متقابل بوده است و از جغرافیا برای شناخت و بهره‌گیری از مواهب طبیعی برای رفع مشكلات و نیازهای مادی و معنوی‌اش بهره‌برداری كرده است.
به دلیل تنوع طبیعی و انسانی نجد ایران، عوامل جغرافیایی تأثیر زیادی در اقتصاد و معیشت، تاریخ و تمدن، فرهنگ و رفتار ساكنان این سرزمین داشته و این خود در گذر زمان و طی سده‌ها زمینه‌ساز توجه اندیشمندان و خلق آثار بی‌بدیلی در زمینه شناخت این خصوصیات تحت عناوین مختلف «مسالك و ممالك»، «صوره‌الأرض»، «هفت كشور»، «صورالأقالیم»، «البلدان» و مانند آن در قالب علم جغرافیا شده است.
جوامع انسانی از گردش ماه و خورشید و ستاره‌ها گرفته تا وزش بادهای شمالی و جنوبی، شیب كوه‌ها و دره‌ها، ریزش برف و باران، جریان نهرها، رودها و قنات‌ها، رویش گیاهان در مراتع و جنگل‌ها، گیاهان دارویی و صنعتی، دامداری سنتی، دانش سنتی و بومی و سایر پدیده‌های جغرافیایی بهره‌گیری كرده‌اند. بنابراین جغرافیا همواره در متن زندگی جوامع سنتی (به‌صورت جبرگرایی یا تسلط طبیعت بر انسان) و جوامع مدرن (به‌صورت امكان‌گرایی یا تسلط انسان بر طبیعت) حضور و تأثیر گذاشته است.
امروزه نیز برنامه‌های توسعه در قالب برنامه‌های میان‌مدت توسعه و آمایش سرزمین با آگاهی از وضعیت اقلیم (برای كاشت، داشت و برداشت) و آبوهوا (برای پیش‌بینی از حوادث طبیعی) نظیر: توفان، سیل، زلزله و آتش‌فشان و سایر منابع طبیعی تا موضوعات اجتماعی، از جمله پراكندگی فقر و غنا، كودكان كار، زنان خیابانی، جرم و جنایت و صدها موضوع اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در بستر مطالعات جغرافیایی امكان‌پذیر است.
این اشاره كوتاه به‌خوبی آشكار می‌سازد كه شناختن و شناساندن حغرافیای ایران چقدر پر اهمیت است و تدوین و انتشار این اثر سترگ تا چه پایه برای مسوولان برنامه‌ریزی كشور دانشجویان رشته‌های علوم زمین و به‌ویژه جغرافیا و علاقه‌مندان به شناخت كشور عزیزمان ایران، مهم و آگاهی‌‌بخش است.
باید در نظر داشت كه موقعیت، وسعت و حدود «ایران» در فلات ایران، جغرافیای تاریخی و جغرافیای فرهنگی ایران متغیر است.آنچه در مجموعه ایران مورد مطالعه و پژوهش قرار گرفته است، جغرافیای سیاسی یا مرزهای كنونی ایران امروز است.
در این چارچوب، شناخت موقعیت، حدود و وسعت ایران و مناطق مختلف از جمله استان‌های آن، ساختار و اشكال ناهمواریها، اعم از شناسایی ویژگی‌های زمین‌شناختی، ازجمله آبرفت‌ها، بادرفت‌ها، خاك‌ها و سنگ‌های آتش‌فشانی، واریزه‌ها و روان‌سنگ‌ها، ناهمواریها (كوه‌ها، جلگه‌ها، زمین‌های پست ساحلی و بیابان‌ها)، شامل سلسلهكوههای البرز، كوه‌های آذربایجان (ارسباران، سهند و سبلان)، كوه‌های تالش، كوه‌های شمال خراسان (آلاداغ و بینالود)، كوهستان سراسری زاگرس با جهت شمال‌غرب/جنوب شرق؛ شامل زاگرس شمالی، زاگرس مركزی و زاگرس جنوبی (زردكوه، سبزكوه، دنا، مونگشت، آسماری)، كوه‌های مركزی و كوه‌های شرقی ایران قابل توجه است.
همچنین شناسایی مناطق كم‌ارتفاع و پست ساحلی شمال و جنوب كشور و نیز شناخت آبوهوا در 3 سطح كلان، میانی و خرد، حوضه‌های آبریز (دریای خزر، دریای مكران (عمان) و خلیج فارس، دریاچه ارومیه، حوضه مركزی و حوضه هامون و حوضه سرخس، ویژگی‌های پوشش گیاهی، شامل منطقه جنگل‌های پهن برگ مرطوب شمال، منطقه جنگل‌های پهن برگ غرب، مناطق استپی و كوهستانی، منطقه خشك‌رودهای كوهپایه‌ای، منطقه رودهای بیایانی، منطقه‌جنگل‌های ساحلی جنوبی، در كنار خصوصیات حیات‌وحش از جمله خزندگان و ماهیان ایران از اهمیت ویژهای برخوردار است.
افزون بر اینها، جغرافیای جمعیت ایران شامل توزیع و پراكندگی جمعیت، نسبت‌های سنی و جنسی، اشتغال، مهاجرت‌ها و جنبه‌های مختلف جغرافیای اقتصادی (صنعت، معدن، تجارت، كشاورزی، دامداری، دامپروری و خدمات) برخی از موضوعات كلی جغرافیایی است كه از هر عنوان ده‌ها و صدها عنوان فرعی دیگر نیز مستفاد می‌شود. این عناوین مشتی است از مفهوم جدید جغرافیا و به ویژه جغرافیای كاربردی.
در اینجا تذكر این نكته ضروری است هنوز هم كسانی هستند كه جغرافیا را منحصرا به مطالعات محدود می‌دانند و از پیشرفت‌های این دانش به كلی بی‌خبرند! جامعه و نسل جوان ایران امروز می‌داند كه مطالعه در جغرافیای فقر و غنا، مسائل زیست‌محیطی، نابرابری و بی‌عدالتی، جرم و جنایت، ولگردی و بیماری‌های واگیردار در جهان می‌تواند به تعادل در روابط بین‌الملل بینجامد و از واژگون كردن كشتی جهانی كه همه در آن زندگی می‌كنیم، جلو‌گیری كند.
اهمیت مطالب برشمرده، موجب شد تا مركز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی و رییس بلندهمت و ایران‌دوست آن، مدت‌ها پیش دست به كار شد و با سرپرستی مجموعه جغرافیای جامع ایران با انتخاب سرویراستاری جغرافی‌دان و دانشمند، دكتر عباس سعیدی و همكاران پژوهشگر ایشان، دست به كاری سترگ زدند، آن هم در شرایط خشكسالی معرفت و حمایت بودجه‌ای از نهادهای پژوهشی و فرهنگی از این‌گونه مراكز در كشور.
امیدواریم كه در ویرایش چاپ‌های بعدی، این مجموعه همچنان رو به كمال نهد و با موضوعات گسترده‌تر و فراگیر و كاربردی و روزآمدكردن آمار و اطلاعات و انتشار نسخه دیجیتال و دسترس‌پذیر كردن آن برای عموم مردم و علاقه‌مندان، گامی بلند را كه در خدمت به ایران عزیز برداشتهاند به پایان برسانند.
ویژه نامه جغرافیای جامع ایران؛ روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید