دستور ناصرالدین شاه به علاء الدوله، دربارۀ برگزاری مراسم محرم / کیانوش کیانی هفت‌لنگ (1)

1402/6/19 ۱۳:۱۶

امروزه دسترس‌پذیر کردن اسناد به منظور رعایت عدالت در دستیابی به اطلاعات توسط پژوهشگران، محققان و مورخان امری بسیار مهم و خطیر است. براین‌اساس از این پس در بخش «در لابلای اسناد»، تصاویر اسنادی را که برای اهل تحقیق مهم و مفید فایده و قابل استناد باشند، از نظر گرامیتان خواهد گذشت.

دبا:اسناد تاریخی، بخشی از منابع تحقیق و پژوهش به شمار می‌روند که به سبب اعتبار وجودیشان بسیار مهمند. در حقیقت؛ اسناد، سنگ بنای پژوهش‌های مستند و مستدل هستند که به تحقیقات و پژوهش‌های تاریخی، اعتبار و اعتماد می‌بخشند. بدیهی است در بهره‌گیری از اسناد باید به روش تحقیق و اصول مربوطه ازجمله احترام به منشأ سند، حفظ نظم و ترتیب اولیه، خدشه‌دار نبودن اسناد، اطمینان از اصالت سند و مواردی از این قبیل توجه داشت.
امروزه دسترس‌پذیر کردن اسناد به منظور رعایت عدالت در دستیابی به اطلاعات توسط پژوهشگران، محققان و مورخان امری بسیار مهم و خطیر است. براین‌اساس از این پس در بخش «در لابلای اسناد»، تصاویر اسنادی را که برای اهل تحقیق مهم و مفید فایده و قابل استناد باشند، از نظر گرامیتان خواهد گذشت. امید است خوانندگان ارجمند این حرکت علمی و فرهنگی را مورد توجه قرار دهند و ما را از پیشنهادات، انتقادات و نظرات خود نیز بهره‌مند سازند.
آثار ما به صفحه گیتی نشان ماست
از بعد ما نگاه به آثار ما کنند

**********

متن نامۀ محمّدرحیم خان علاء‌الدّوله به ناصرالدین شاه قاجار در خصوص جمع و خرج ایران و نیز لباس فرّاشان در مراسم عزای حسینی (ع)، و دستخط شاه در این زمینه:

]توضیح اینکه علاءالدّوله در این تاریخ وزیر دربار اعظم و سرکشیکچی باشی بوده است[

متن نامۀ محمّدرحیم خان علاء‌الدّوله به ناصرالدین شاه قاجار:

تصدّق خاکپای مبارکت شوم     از قرار مذکور رأی همایون اقدس روحنا فداه تعلّق یافته است که جمع و خرج ایران را که سالها است وفق ندارد در تحت قاعده گذاشته، منظّم فرمایند. واضح است این فقره از برای هر خانه و شخصی واجب است چه رسد به مملکت و دولت ازجمله کشیکخانه و فرّاشخانه و نسقچیان است. خود خانه‌زاد و این اداره هیچوقت نوکر دولت نبوده و نخواهیم بود. نوکری و جان‌نثاری خانه‌زاد و این ادارات، مخصوص وجود مبارک اقدس بوده، همیشه مطیع و محکوم به فرمایش همایونی بوده‌ایم. اللّه راضی نخواهد بود که سایرین در خدمات متعلّقۀ به خانه‌زاد دخل و تصرّفی نمایند. استدعا دارد در کم و زیاد عدد و مبلغ این سه شغل به هر قسمی که مکنون خاطر مبارک اقدس باشد، بدون مداخلۀ غیر، به خود این غلام مقرّر فرمایند با دستورالعمل همایونی به قسم خوشی مجری و معمول می‌دارد. 
همه ساله، سالی دویست و پنجاه تومان از برای لباس مشکی فرّاش مرحمت می‌شد که در تکیه دولت، دسته می‌آمدند. در هذه السنه که این نوع قرارهای سابق متروک است فرّاش هم در تکیه، حاضر و مشغول خدمت است. دستجات متفرقه هم هستند که به حضور می‌آیند. در صورتی که رأی همایون علاقه یابد، آمدن فراش به قسم دسته، موقوف باشد. اگر هم می‌فرمایند با همان لباس خودشان بیایند، حاضرند و اطاعت خواهد شد. این جسارت نه از بابت آن است که استدعا نماید یک حکم کلیّه را به هم زده، لباس مرحمت شود، از برای آن است که فراش با لباس غیرمنظّم و کثیف به حضور اقدس نیایند. امر، امر همایون روحنا فداه است.
متن دستخط ناصرالدّین شاه در پاسخ علاءالدّوله:
علاءالدّوله     اولاً الحمدللّه تعالی با وجود این همه مخارج و غیره، جمع و خرج ایران مطابق است و عیبی ندارد و خیال کم و زیادی نیست در هیچ طبقه. این شهرت‌ها بی‌جاست. ملاحظۀ افرادِ جمع و خرج در هر آن و هر روز لازم است برای وزرا. دخلی به خیالات مردم ندارد. اما اگر خرج بی‌جائی، بی‌مصرفی که در هیچ‌جا حساب نمی‌شود، بشود البته خالی از عقل است و باید خرج بی‌جا را نکرد. ثانیاً در فقرۀ لباس مشکیِ فرّاش در دهۀ عاشورا، این فقره هیچ لایق گفتگو نیست. فرّاش هم برحسب استمرار باید به طور دسته‌ای آمده، سینه بزند. شما همه ساله این لباس را از بابت تفاوت عمل غالب شوفرهای جمعی خود از کشیکخانه و غیره بدهید و به دیوان پیشکش بکنید و هیچ عرضی هم نکنید، برات هم صادر نشود.         95 (1295 ق)

کیانوش کیانی هفت‌لنگ
Kiani 1335 @ gmail. com

سایر تصاویر