چل قرآن

چِلْ‌قُرْآن، یا چهل‌ قرآن، از نذرها و آیینهای مذهبی گروهی در برخی مناطق ایران که برای گرفتن حاجات و رفع گرفتاریها برپا می‌شود.
آیین چهل‌ قرآن در روستاها و شهرهای اصفهان، چهارمحال و بختیاری و برخی از شهرهای دیگر برگزار می‌شود. این آیین از یک‌سو ریشه در اعتقاد مردم به قرآن (ه‍ م) دارد و از سوی دیگر، متأثر از تقدس عدد چهل (ه‍ م) در میان مردم است. آیین چل قرآن در یک کوچه، محله و یا روستا در خانۀ فردی مؤمن، سید و یا ملا به‌صورت فصلی یا دائمی و برای نذر و نیتی یک‌ یا چندساله اجرا می‌شود. در ابتدای کار، نیت بانی مهم است که بخواهد صرفاً مدیریت این نذر را داشته باشد و یا تمام مسئولیت و هزینه‌های اجرایی آن را بر عهده بگیرد.
بیشتر به هنگام ماههای رمضان، محرم، صفر و رجب، و یا در آستانۀ فرارسیدن آنها، بانی این آیین از خانۀ خود و یا همسایگان 40 یا 41 جلد قرآن تهیه می‌کند. سپس زن یا زنان بانی، قرآن‌ها را در پارچه یا سفره‌ای مخملی قرار می‌دهند و با ذکر صلوات، دعا، مناجات و نیت‌کردن، آنها را در محلی که از قبل پیش‌بینی شده، می‌گذارند. محل قرار گرفتن قرآن‌ها بیشتر داربستی چوبی یا فلزی است که در عرض کوچه افراشته می‌شود و در مرکز آن، صندوقهای چوبی یا فلزی وجود دارد که قرآن‌ها را با اعزاز تمام، طی مراسم ویژه‌ای درون آن می‌گذارند.
معمولاً آیین چهل‌قرآن را در 40 روز اجرا می‌کنند، ولی گاه بسته به نیت شخص بانی، به صورت فصلی یا دائمی نیز برگزار می‌شود. در این مراسم، دور صندوق را با رنگ یا پارچه‌ای سبز و تصاویر اماکن مقدس مذهبی (مکه، مدینه، کربلا، نجف، قم و مشهد) و یا تمثال پیامبر (ص) و امامان شیعه (ع) تزیین می‌کنند. گاهی رشته‌های تزیینی اسفند نیز به چوبها، یا صندوقچۀ قرآن‌ها می‌آویزند که این کار برای جلوگیری از چشم‌زخم و دوری بانیان از گزندهای روزگار است.
در طول مدتی که 40 قرآن درون صندوقچه قرار دارد، مراسم دعا و مناجات (دعاهای کمیل، توسل، زیارت وارث، زیارت عاشورا و زیارت ائمه)، قرآن‌خوانی، روضه‌خوانی، ذکر مصیبت، بیان احکام و مسائل شرعی برای زنان اجرا می‌گردد. همچنین در زیر چهل‌قرآن نماز گزارده می‌شود و حتى آیینهای احیا و شب‌زنده‌داری، به‌ویژه در ایام تیغ (19 تا 21 رمضان)، اجرا می‌گردد.
گاهی غروب پنج‌شنبه‌ها نیز زیر محل قرار گرفتن صندوقچۀ قرآن‌ها، کاچی یا آش نذری می‌پزند و مردم به رسم تبرک و حاجت‌خواهی، برای گرفتن نذری صف می‌بندند. در اجرای این آیین نوعی روحیۀ تعاون و همکاری وجود دارد؛ به‌گونه‌ای‌که یکی از زنان خانوادۀ بانی و یا نزدیکان آن خانواده مسئول جمع‌آوری مواد و لوازم کاچی یا آش نذری می‌شود و هرکس به اندازۀ نیت و توانایی‌اش مقداری سبزی، لوبیا، نخود و دیگر لوازم را اهدا می‌کند تا در این امر سهیم شود. برخی نیز به جای دادن کالا، پول نذری سهم خود را پرداخت می‌کنند تا با آن لوازم و مواد غذا تهیه شود. در پخت‌وپز، پذیرایی، تقسیم غذا و جز آنها نیز زنان محله مشارکت می‌کنند؛ به‌طور‌کلی این آش یا کاچی با مشارکت همگانی و به قصد قربت و ثواب پخته می‌شود.
در ایام برگزاری مراسم که در صورت تکرار 40 شبانه‌روز، روزی یک تا دو ساعت به طول می‌انجامد، فردی با‌سواد یا روحانی به ارشاد مردم و بیان احکام، خواندن دعا، ذکر مصیبت و امور مذهبی می‌پردازد. در شبهای ماه رمضان، بیشتر احکام شرعی زنان و آداب فقهی روزه را بیان می‌کنند و یا به شرح و قرائت دعاهایی چون ابوحمزۀ ثمالی می‌پردازند. 
برخی زنان و دختران برای بخت‌گشایی و یا فرزند‌آوری نیت کرده، و مسئولیت پذیرایی از مهمانان را عهده‌دار می‌شوند و یا در گستردن و جمع‌کردن فرشها و نظافت و جاروی محل کمک می‌کنند.
در آغاز این مراسم، عموماً دختران جوان از مهمانان با چای و خرما پذیرایی می‌کنند. مواد خوراکی و نذری چون شله‌زرد، حلوا، شیربرنج و حتى برنج و خورش در این مراسم تهیه، و ولیمه داده می‌شود. اعتقاد و باور مردم به قدری است که حتى به بچه‌های شیرخوار هم مقداری آب یا مایع غذای نذری را می‌نوشانند؛ با این نیت که آنان با عشق و آثار معنوی این آیین بزرگ شوند. 
گاهی به هنگام خشک‌سالی و دیر آمدن باران هم به چهل قرآن پناه می‌برند و با خواندن دعا، برپایی مراسم مذهبی و مناجات خالصانه طلب باران می‌کنند (برای آگاهی بیشتر دربارۀ طلب باران، نک‍ : ه‍ د، باران‌خواهی). گاهی افراد شرکت‌کننده نیت می‌کنند و آجیل مشکل‌گشا، حلوا، نان و پنیر و سبزی، خرما و دیگر خوراکیها را در زیر چهل‌قرآن به مهمانان می‌‌دهند. در این مراسم برای شهدا، اموات و ارواح درگذشتگان دعا می‌خوانند و فدیه می‌دهند و حاجت‌خواهی می‌کنند. در این‌گونه مراسم مردها کمتر حضور دارند و بیشتر اجرای آن با زنان است. 
مشابه‌ پختن آش در آیین چهل‌ قرآن را در مراسم آش امام زین‌العابدین بیمار یا آش ابودردا (ه‍ م) معروف به «آش بیمار»، می‌توان جست که این آشها را برای شفای بیماران می‌پزند. کسانی که با شرکت در آیین چل قرآن به مراد خود برسند، نذر می‌کنند و با اهدای پول یا مواد خوراکی، در سال بعد به بانیان یاری می‌رسانند، و یا خود این مراسم را در گذر و محل سکونت خویش برگزار می‌کنند.

عباس قنبری عدیوی