پیری سوز چک چکو

پیریِ سَوزِ چَکْ‌چَکو، فیلمی مستند به کارگردانی منوچهر عسگری‌نسب. این فیلم دربارۀ زیارتگاه زردشتیان جهان (میان شهرهای اردکان و یزد؛ نک‍ : ه‍ د، پیر سبز) و مراسم موسوم به حج پیر سبز و 3 روایتی است که دربارۀ پیدایش این زیارتگاه در افواه مردم شنیده می‌شود. در این فیلم بر چند جنبۀ مهم از این مراسم تأکید شده است.
بیشتر زائران زردشتی که در این فیلم نشان داده می‌شوند، از شهرهای دور و نزدیک با اتومبیلهای شخصی به این زیارتگاه می‌آیند؛ زیرا معتقدند چنین مکانهایی به سبب قرارداشتن در دل طبیعت و دوری از شهرها، محیط مناسبی برای پرستش اهوره‌مزدا و ستایش ایزدان است، و بهتر می‌توانند به راز و نیاز بپردازند و حاجت بطلبند (آذرگشسب، 6).
آن طور که در فیلم نشان داده می‌شود، پوشش و آرایش بیشتر زائران شبیه جوانانی است که در نیمۀ اول دهۀ 1350 ش در ایران زندگی می‌کردند. شماری هم که عمدتاً زنان میان‌سال‌اند، لباس سنتی زنان زردشتی به تن دارند که شامل چارقد ابریشمی (سایه‌کوئی)، مقنعۀ بلند گل‌دار (مکنو گل‌هند)، شلوار گشادی که در مچ پا جمع می‌شود (شوال سیخ و تیر)، و پیراهن گل‌دار (پرئنه) است (نک‍ : روح‌الامینی، 86). یکی از این زنان که در ابتدای فیلم بیشتر روی او تأکید می‌شود، پس از بالارفتن از پلکانی سنگی که به عبادتگاه منتهی می‌شود، کنار یکی از پاگردها می‌نشیند و روایتی قدیمی را دربارۀ حیات‌بانو، مخفی‌شدن او از انظار عمومی و سابقۀ این زیارتگاه که سده‌ها میان زردشتیان سینه‌‌به‌سینه نقل شده است، واگو می‌کند. 
براساس روایت فیلم، زردشتیان از اقامت چندروزه در عبادتگاه پیر سبز چند هدف دارند: چند نفری مراسم ازدواجشان را در آنجا برگزار می‌کنند؛ زنان و مردان به دست‌افشانی و پای‌کوبی می‌پردازند و به رقصهای سنتی خود مشغول می‌شوند و آوازهای محلی می‌خوانند. گروهی نیز از فرصت زیارت استفاده کرده، با آشنایان و خویشاوندان خود دیدار تازه می‌کنند و گپ می‌زنند و اختلاط می‌کنند (همانجا). گروهی از این مکان برای دو‌ست‌یابی و همسریابی استفاده می‌کنند؛ از هنگام غروب دختران و پسران در گروههای دونفری یا بیشتر در دشت و صحرای اطراف زیارتگاه جمع می‌شوند، آتش می‌افروزند و تا پاسی از شب اوقات خود را به شادی و خوشی می‌گذرانند.
فیلم مستند پیری سوز چک‌چکو را منوچهر عسگری‌نسب در 1355 ش در قطع 16میلی‌متری و رنگی با همکاری علی هجرت، مهدی حسابی و ابوالقاسم ناسوتی در مقام فیلم‌بردار با مدت‌زمان 37 دقیقه در گروه «پژوهش ایران زمینِ» سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران، که زیرنظر فریدون رهنما فعالیت می‌کرد، ساخته است. کارگردان آن مدعی ساختن فیلمی مردم‌شناختی نیست، اما مسلماً فیلم او ثبت آیینی کهن و مقدس است که البته به این قصد هم ساخته نشده که آن آیین را به شکلی وصف کند که گویی حالت بکر و ابتدایی خود را کماکان حفظ کرده است، بلکه هدف عسگری‌نسب این بوده است که این آیین را همان‌گونه که در نیمۀ اول دهۀ 1350 ش برگزار می‌شده، به تصویر بکشد.

مآخذ

 آذرگشسب، اردشیر، «تاریخچۀ پیر سبز»، پیر سبز، زیارتگاه زرتشتیان، تهران، 1347 ش؛ روح‌الامینی، محمود، «به حق پیر چک‌چکو»، چیستا، تهران، 1360 ش، شم‍ 1.

عباس بهارلو