ایل من کرمانج

‌‌‌‌ایلِ مَنْ کُرْمانْج، فیلم کوتاه مستندی به کارگردانی بهرام عظیم‌پور، که گوشه‌های متنوعی از زندگی، کار و آداب و رسوم کرمانجهای ساکن در شمال خراسان را به تصویر درآورده است.
عظیم‌پور این فیلم را در 1375 ش، برای مجموعۀ «کودکان سرزمین ایران» (به تهیه‌کنندگی محمدرضا سرهنگی) ساخت. هدف سازندگان این مجموعه این بود که با محور قرار دادن موقعیت و وضعیت کودکان به ویژگیهای فرهنگی رو به زوال مناطق گوناگون ایران بپردازند (سرهنگی، 165). عظیم‌پور در این فیلم کوشیده است با دنبال کردن نوجوان دهل‌نوازی که به هرگوشۀ ایل سرک می‌کشد، زندگی و معیشت کرمانجها را در هزار مسجد خراسان به نمایش بگذارد (نک‍ : کلانتری، 40).
کرمانجها شاخۀ بزرگ و مهمی از قوم کرد هستند که در چند سرزمین پراکنده‌اند و عمده‌ترین سکونتگاه آنها در ایران، شمال کشور و خراسان است. آنان کردزبان و شیعه مذهب‌اند، و با دامداری و کشاورزی امرار معاش می‌کنند. مهم‌ترین ییلاقهای این قوم رشته کوههای کُلیل، هزار مسجد، آلاداغ و شاه جهان است («تاریخچه ... »، بش‍ ‌).
قصد عظیم‌پور ساختن یک فیلم اصیل و شاخص مردم‌نگارانه نبوده (برای ویژگیهای فیلم مردم‌نگارانه، نک‍ : هایدر، 30)، اما تلاش کرده است گوشه‌ها و لحظه‌هایی از زندگی کرمانجها را در مراسم عروسی، حنابندان، شادی، رقص و آواز، آسیاب کردن نوعی غله، نحوۀ چرای گله، پنبه چینی، پختن نانهای محلی، تهیۀ رشته، بافتن انواع دست‌بافتهای بومی و تحصیل نوجوانان نشان بدهد. در واقع هدف اصلی او ساختن مستندی تجربی ـ شاعرانه و تصویرگرا بوده، و بیشتر به میزانسن، زیبایی بصری، ترکیب‌بندی رنگ، نور و دوربین پرداخته است (تهامی‌نژاد، 216). 
توجه به نماهای عکاسی‌شده و اجتناب از اطلاع‌رسانی و روایت (کلانتری، 42) سبب شده است به رغم تأکید طولانی بر مراسم عروسی و حنابندان کرمانجها، جنبه‌های ویژه‌ای از مراسم مشخص نشود، چون هدف کارگردان بررسی مردم‌شناختی کرمانجها از دیدگاه تصویر نبوده و طبعاً با معیارها و استانداردهای مردم‌شناختی بیگانه بوده است، بنابراین نمی‌توان تصویر روشن و شفافی از مکانی که این ایل در آنجا زندگی می‌کنند، نیز نوع مذهب، کیفیت دامداری، زراعت، نحوۀ خواستگاری، انواع غذاها و مناسبات و روابط آنجا به‌دست آورد. با وجود این، کارگردان موفق شده است صحنه‌های کمیابی از مراسم عروسی، رقص زنان و مردان کرمانج، نوع پوشش آنها، موسیقی و آوازهایشان در مراسم عروسی و نیز زمانهای چرای گله و برداشت محصول ثبت کند، که از جنبۀ فرهنگی و فولکلوریک ارزشمند است.
مدیر فیلم‌برداریِ ایل من کرمانج، مرتضى پورصمدی است. قطع فیلم 16 میلی‌متری، رنگی، مدت زمان آن 40 دقیقه و تولید گروه کودک و نوجوان شبکۀ دوم سیمای جمهوری اسلامی ایران است. 
عظیم‌پور برای ساختن این فیلم، در نخستین «جشنوارۀ فرهنگ ایران زمین» در اردیبهشت 1383 موفق به دریافت جایزۀ بهترین فیلم کوتاه شد («برگزیدگان ... »، بش‍‌ ‌).

مآخذ

«برگزیدگان جشنوارۀ فرهنگ ایران‌زمین معرفی شدند»، همشهری، تهران، 1383 ش، س 13، شم‍ 381‘ 3؛ «تاریخچۀ قوم کرمانج»، الله مزار (مل‍ ‌)؛ تهامی‌نژاد، محمد، سینمای مستند ایران، تهران، 1381 ش؛ سرهنگی، محمدرضا، «تولد دوباره»، فیلم، تهران، 1375 ش، شم‍ 199؛ کلانتری، پیروز، گزیدۀ فیلمهای مستند، تهران، 1382 ش؛ هایدر، ک. ج.، فیلم مردم‌نگار، ترجمۀ مهرداد عربستانی و حمیدرضا قربانی، تهران، 1385 ش؛ نیز:

Allahmazar, http: / / allah - mazar. Persian blog. ir / post / so.
عباس بهارلو