اخبار

مرگ محمد مصدق را از سال‌ها پیش از هزار و سي‌صد و چهل و پنج باید بازکاوی کرد، شاید از همان روز کودتای بیست و هشتم مرداد سی و دو مثلا، یا روزی که به روستای احمدآباد تبعید شد و دیگر به گردونه سیاست ایران بازنگشت، اما پرهیبش همیشه بود، بود به تایید بسیاری از منابع تاریخی، آن هم در پس ذهن بیشتر متفکرانی که خواهان تغییر بودند، حتی نوشته‌اند که انقلاب سال پنجاه و هفت، انتقام کودتای سی و دو و مهجوریت مصدق بود از نظام حاکم؛ دکتر محمدعلی اسلامی ندوشن بر این انگاره در کتاب‌های خود همواره پای فشرده‌ اس

اولین روز زمستان 1330 خورشیدی، سالگرد انتشار اوراق قرضه ملی از سوی دولت دکتر محمد مصدق است؛ اقدامی در راستای حل مشکلات اقتصادی که در اثر تحریم فروش نفت دامنگیر ایران شده بود و در صورت اجرای درست و اقبال عمومی می‌توانست بخشی از مشکلات اقتصادی کشور در آن مقطع را حل نماید، اما عدم استقبال مناسب، خصوصاً از سوی متمولین و طبقه متوسط، اقبال محرومان و فرودستان جامعه به این طرح را نافرجام گذاشت!

به‌دنبال انتشار مطلب «آیت‌الله بروجردی و نهضت ملی» به قلم داریوش رحمانیان در مورخه 28 مرداد 1397 در این صفحه، جناب آقای سید محمود کاشانی، فرزند آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی، یادداشتی به نگارش درآورده‌اند که درپی می‌آید. گفتنی است که " ایران " بدون آنکه راسا و مستقیما در مدعیات مقاله حاضر و سایر مطالب منتشره در خصوص نهضت ملی ایران ورود کند صاحبنظران و پژوهشگران تاریخ معاصر را به مشارکت در این بحث و نقد وارزیابی این مقالات فرا می خواند.

٢٨ مرداد ١٣٣٢ اكنون ٦٥ ساله می‌شود. هرسال به مناسبت این روز یادداشت‌ها و مقالاتی نوشته می‌شود. گویی ٢٨ مرداد ٣٢ هنوز زنده است و تحول می‌یابد. معمولا دو روایت موازی تكرار می‌شوند. روایتی كه از سال ١٣٣٢ تا اواخر ١٣٥٧ روایت رسمی بود و حكایت از تغییر دولتی با فرمان ملوكانه داشت كه نخست‌وزیر بركنار شده از اجرای آن تمرد كرد و با «قیامی ملی» سرنگون شد و جای خود را به دولت قانونی داد.

66 سال از واقعه قیام سی تیر 1331 که منجر به سقوط دولت پنج روزه قوام السلطنه و روی کار آمدن مجدد دولت دکتر مصدق شد، می‌گذرد و پس از این مدت بسیار طولانی، هنوز بحث جدی و اساسی پیرامون علت اصلی بروز بحرانی که به واقعه سی تیر و کشته و مجروح شدن تعداد بسیار زیادی از ایرانیان شد، انجام نگرفته است.

بازگشت پیروزمندانه دکترمحمد مصدق به مسند صدارت، پس از قیام 30 تیر 1331 در واقع شکست شاه در رقابت و رویارویی با اقتدار روزافزون دکتر مصدق بود. دلیل استعفای مصدق مخالفت محمد رضا شاه با تصدی مصدق بر فرماندهی کل قوا بود، که شاه با استناد به نص قانون اساسی آن را ویژه شخص خودش می‌دانست. اکنون شاه ناچار شرط مصدق را پذیرفت و مصدق علاوه بر تصدی نخست‌وزیری تصدی وزارت «دفاع ملی» را هم برعهده گرفت. در همان زمان نیز این بحث وجود داشت که ‌آیا این تقاضای دکتر مصدق قانونی بوده ‌است یا زیاده خواهی؟ به نظر من در این باره می‌توان نگاه مستندی به سابقه تاریخی کرد.

شروع اختلافات بین آیت‌الله کاشانی و دکترمحمد مصدق به بعد از قیام 30 تیر سال 1331 بازمی گردد. با توجه به پیشینه ارتش نوین در ایران، به صورت سنتی، ریاست ستاد ارتش و عمده فرماندهان نظامی کشور هوادار دربار و شاه بودند با این حال مصدق به گمان کنترل توان و نفوذ ارتش در امور کشور، خواستار در اختیار گرفتن وزارت دفاع شده، در دیدار محمد رضا پهلوی درخواست می‌کند تا اختیار وزارت دفاع به او سپرده شود.

محمدعلی فروغی متولد سال 1294ق. پسر محمدحسین خان فروغی (ذکاءالملک) بود. محمدحسین خان ادیب و شاعر – که در اشعار و نوشته های خود به ادیب تخلص می کرد – لقب فروغی را ناصرالدین شاه به او داد. محمدحسین خان، از رجال صاحب علم و معرفت و ادب در دورۀ قاجار محسوب است.

بعد از وقایع 28 مرداد، دکترمحمد مصدق در یک دادگاه فرمایشی محکوم به تبعید در احمدآباد شد، به یاد دارم که دو بار برای شنیدن اظهاراتش به دادگاه رفتم، او تقریباً با بی‌اعتنایی با دادگاه نمایشی پهلوی برخورد کرد و مرتب خطاب به رئیس دادگاه می‌گفت؛ این مرد مرا محاکمه نمی‌کند بلکه این استعمار جهانی است که مرا محاکمه می‌کند.

شاید هنگامی که «ملک‌ تاج فیروزخانم» دختر «نصرت‌الدوله اول» و نواده «عباس‌ میرزا» ولیعهد دلاور و ناکام فتحعلی‌شاه تصمیم گرفت یکی از نخستین بیمارستان‌های مدرن تهران را در خیابان دروازه یوسف‌آباد بنا کند، گمان نمی‌کرد که درست 39 سال بعد از افتتاح این بیمارستان، فرزندش «محمد مصدق» پس از تحمل بیش از یک دهه زندان و انزوا، در همین بیمارستان دار فانی را وداع گوید