اخبار

صرف‌نظر از این بحث که طرح موضوعات نظری در حوزۀ علوم انسانی در نشریات عمومی تا چه حد درست یا معقول یا کاراست و با پذیرش اینکه این نشریات عمومی، در فقدان فضاهای مناسب دانشگاهی برای عرضۀ چنان مباحثی، عملاً قائم‌مقام آکادمی شده‌اند، چند نکته را در پاسخ به پرسش «فرهنگ امروز» دربارۀ «نظریه و تاریخ اجتماعی» پیش می‌کشم؛ با این یادآوری که این یادداشت، خودش یک ادعای تئوریک نیست.

اغلب گفته می‌شود که در غیاب مسئلۀ بردگی، جنگ داخلی آمریکا رخ نمی‌داد و اگر ال‌گور به جای بوش بر سر قدرت می‌آمد، جنگ عراق آغاز نمی‌گشت. هریک از این عبارات و احکام حاوی امری خلاف واقع است؛ یعنی جهانی موازی، ممکن و بدیل را فرض می‌کند که در آن ویژگی‌های کلیدی جهان واقعی به گونه‌ای دیگر است.

با این پرسش بدبینانه آغاز کنیم؛ علوم انسانی هر چند محدود و نسبی که نتواند بعد از صد سال وضعیت ما را بهتر کند و شرایط ما را بهبود بخشد به درد چه می خورد؟ چرا علوم انسانی در سپهر فرهنگی و تاریخی ما، انگونه که باید توسعه پیدا نکرده و در شکل عینی و تجربه زیسته به دادمان نرسیده است؟ گویی هر کاری کنیم علوم انسانی برای ما «بیرونی» است، در ما هضم نمی شود و به بسته کاربردی و حل مسئله ره نمی یابد و نمی تواند شرایط ما را مطلوب سازد .شهرسازی ما، وضعیت اقتصاد، اخلاق، و... .

ترجمه به عنوان یک کنش نشانه شناختی ومعنا گزارانه همواره در طول تاریخ مورد توجه فرهنگها و حکومت ها بوده است. نمی توان این ضرورت تاریخی را در شکل دهی به نظام گفتگویی جهانی و کنش و میانکنش فرهنگی نادیده گرفت. ترجمه در گذر زمان با گسترش دانش و تأسیس دانشگاه ها اهمیت زیادی به خود گرفته است.

این روزها مرتب از تولید علوم انسانی سخن گفته می شود. واقعیت این است که علم طبیعی باشد یا انسانی، علم است، امر کشفی است، نه امر تولیدی؛ چرا این کلمه را تا این اندازه با تسامح بکار می بریم؟ این صنعت است که تولید می شود، علم بر اساس هر تعریفی که باشد، نوعی کشف است، کشف واقع. اگر چیزی کشف واقع است، آن را تولید نمی کنند.

نشست «مرجعیت علمی در علوم انسانی» سه شنبه ۷ اسفندماه در گروه حکمت و کلام دانشکده الهیات دانشگاه شهید بهشتی برگزار گردید. بحران الگوی کمیت­ گرایانه برای تعیین مرجعیت علمی علوم انسانی میثم سفیدخوش، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی در این نشست از الگوی کمیت ‌گرایانه برای تعیین مرجعیت علمی علوم انسانی به عنوان بحرانی یاد کرد که نتیجه اش تنها تشکیل جامعه تمایز در دانشگاه است. تمایز دانشگاه ابتدا میان خود دانشگاهیان و سپس از جامعه. مطابق این الگو تعداد منشورات و حتی تعداد ارجاعات باعث برتر خواندن فرد یا گروه علمی یا دانشگاه و یا حوزه دانشی می ‌شود.

مهدی گلشنی عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی شریف در نشستی که روز گذشته به مناسبت روز علم در دانشکده حقوق دانشگاه تهران برگزار شد در سخنانی با بیان اینکه علم معاصر نیازمند یک نگرش جامع تر است، تصریح کرد: این موضوعی است که در علم از آن غفلت شده است که متاسفانه در این جهت تحولاتی که در غرب رخ داده انعکاس زیادی در دانشکده های علوم تجربی ما نداشته است.

علوم انسانی به عنوان یکی از مولفه‌های مهم حیات علمی در هر کشوری شاخص بسیار مهمی در توسعه به شمار می‌رود. تغییر رویکرد جوامع مدرن کنونی به ماهیت و کاربرد علوم، تحولات مهمی در سیستم‌های آموزشی دانشگاهی و حتی فعالیت‌های غیردانشگاهی پدید آورده است و نتایج موفقیت‌آمیز این تحولات شامل تنوع، تغییر، اصلاح و توانمندسازی رشته‌های علمی است که در علوم انسانی با ضرباهنگ کندتری پیش رفته است. نوشتار حاضر با درنظر گرفتن دو هدف کلی بحث را آغاز کرده و بسط موضوع را در مقالات بعدی دنبال خواهد کرد.

همکاران عزیز نظر مرا در باب علوم انسانی و آن چه پیشتر در باب این علوم گفته ام و اینکه آیا در سال های اخیر از نقد علوم اجتماعی موجود به دفاع از آنها و تأییدشان رسیده ام، پرسیده اند. به صراحت و سهولت می گویم که من هرگز دعوی محقق بودن در فلسفه علوم انسانی و اجتماعی نداشته ام بلکه به اقتضای مطالعاتم و با نظر به وضع علم و فلسفه در کشور پرسش هایی را مطرح کرده و کوشیده ام که برای آنها پاسخی بیابم.

ماجرای نوشتن این یادداشت از آنجا آغاز شد که قرار شد به همراه چند دوست به‌صورت داوطلبانه کارهایی را جهت ارتقای روحیه و نشاط علمی در دانشگاه رازی انجام دهیم. یکی از این فعالیت‌ها دعوت از اساتید مشهور در حوزۀ علوم انسانی بود؛ کاری که گرچه می‌دانستیم کار راحتی نیست، اما فکر نمی‌کردیم این‌قدرها هم مشکل باشد.