خسروپناه: بخشی از علوم انسانی، تجربی و بخش دیگر توسط ایدئولوژی ایجاب می‌شود

1393/9/24 ۱۱:۰۳

رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: در علوم انسانی برای توصیف انسان محَقَق، اراده انسانی آن‌چنان نقشی ندارد. اما در تعیین هدف انسان و بایدها و نبایدهایش اراده نقش اساسی دارد؛ این بخش همان وجه ایدئولوژیک علوم انسانی است.

 رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران گفت: در علوم انسانی برای توصیف انسان محَقَق، اراده انسانی آن‌چنان نقشی ندارد. اما در تعیین هدف انسان و بایدها و نبایدهایش اراده نقش اساسی دارد؛ این بخش همان وجه ایدئولوژیک علوم انسانی است.
علوم انسانی که این همه بر سر آن دعوا می‌شود، به این دلیل حساسیت‌زا است که نمی‌توان آن را به معنای دقیق کلمه «علم» تلقی کرد. «پیش‌فرض‌ها»، «اهداف»، «باید و نبایدها» و بسیاری اصول موضوعه که پیشتر از هیچ طریق علمی‌ای اثبات نمی‌شوند، بخش مهمی از ساختمان علوم انسانی هر تاریخ و جامعه‌ای را تشکیل می‌دهد؛ این باور اما مورد پذیرش همگان نیست و بسیاری قصد دارند تمام وجوه علوم انسانی موجود را علمی تلقی کنند؛ علمی که هیچ ایدئولوژی خاصی در آن راه نیافته است. به نظر می‌رسد تصدیق به ایدئولوژیک بودن برخی از وجوه و ابعاد علوم انسانی نخستین گام در بازنگری در آن خواهد بود. این موضوع را در گفت‌وگوی کوتاهی با حجت‌الاسلام عبدالحسین خسرو‌پناه رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران مطرح کردیم که پاسخ او در ادامه آمده است:

حجت‌الاسلام خسروپناه، رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، درباره علوم انسانی و اتصاف آن به ایدئولوژی‌های از پیش تعیین شده گفت: علوم انسانی بخش‌های مختلفی از جمله روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ... دارد که هر کدام از این علوم رفتاری – اجتماعی بخش‌های مختلفی دارد. بخشی از آن‌ها بایدها و نبایدهایی است که طبیعتاً بر اساس هدف تعیین می‌شود، یعنی یک هدف را مشخص می‌کنیم و می‌گوییم برای رسیدن به آن هدف چه کاری را باید و چه کاری را نباید انجام بدهیم.

وی با بیان اینکه بخشی از علوم انسانی توصیف وضعیت موجود است، ادامه داد: علوم انسانی جامعه محَقَق و انسان محَقَق را توصیف می‌کند. در شناخت انسان محَقَق از روش تجربی استفاده می‌کنند، در اینجا دیگر نمی‌شود گفت که من می‌خواهم انسان محقق را آن‌طور که دوست دارم، معرفی کنم. چون در تحقیق تجربی واقعیت به شما نمایانده می‌شود؛ یعنی در توصیف انسان محقق، اراده انسان‌ها دیگر آن‌چنان نقشی ندارد. اما در هدفی که برای انسان معرفی می‌کند، اراده نقش داشته و بایدها و نبایدها نیز تابع آن اراده‌ها است.

حجت‌الاسلام خسروپناه افزود: بنابراین در علوم انسانی اراده هم در اهداف و هم در بایدها و نبایدها نقش دارد؛ به تعبیری بخشی از علوم انسانی، تجربی است، اما بخش دیگر علوم انسانی از سمت ایدئولوژی‌هایی که بیشتر از آنکه مدلل باشند، معلل هستند، ایجاب می‌شود.

به گفته رئیس موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، بنابراین نباید بگوئیم که همه بخش‌های علوم انسانی ایدئولوژیک است.

وی با تاکید بر اینکه نمی‌توان کل علوم انسانی را به ایدئولوژیک و لذا غیرعلمی بودن متصف کرد، افزود: این بحث در بخش‌های ایدئولوژیک علوم انسانی صدق می‌کند و درست هم هست. اما در بخش‌هایی که ایدئولوژیک نیست مناسبتی ندارد.

حجت‌الاسللات خسروپناه توضیح داد: فرض کنید یک محقق، پژوهشی را در رابطه با رفتارهای انسان‌ها مثلاً در رابطه با عمل و عکس‌العمل آدم‌ها یا تحقیقات تجربی در رابطه با جامعه و مقولاتی از این قبیل انجام داده است، همه این‌ها با روش‌های تجربی، آزمایشی، پیمایشی به دست آمده و علمی است و نمی‌شود با این بیان کل علوم انسانی و همه وجوه آن را ویران کرد.

وی در پایان گفت: این مطلب به کسانی که فکر می‌کنند همه گزاره‌های علوم انسانی تجربی و مدلل است، کمک می‌کند تا دریابند اینگونه نیست.

منبع : تسنیم