1399/11/20 ۰۹:۵۵
عباس اقبال آشتیانی تنها با انتشار مجله یادگار می‌توانست نامی ماندگار بیابد؛ مجله‌ای كه دچار و اسیر فضای خاص سیاسی و اجتماعی پس از شهریور بیست نشد. اقبال از دانش‌آموختگان دارالفنون بود.
عباس اقبال آشتیانی تنها با انتشار مجله یادگار می‌توانست نامی ماندگار بیابد؛ مجله‌ای كه دچار و اسیر فضای خاص سیاسی و اجتماعی پس از شهریور بیست نشد. اقبال از دانش‌آموختگان دارالفنون بود. هرچند میراث امیركبیر به مدرسه‌ای مدرن مانند همگنانش در غرب و شرق تبدیل نشد، اما برخی از دانش‌آموختگانش در موسسات آموزشی مدرن ایران سرآمد شدند. اقبال آشتیانی از جمله این سرآمدان بود. او با آنكه مدتی در دیار فرنگ تحصیل كرد، اما برجستگی‌اش در شناخت تاریخ و فرهنگ ایران بود. درآمیختگی آموزش در غرب و فهم عمیق زبان و ادبیات ایرانی او را حتی از نسل‌های بعد از خودش متمایز ساخت. بخشی از این تمایز به جسارت علمی اقبال بازمی گشت. این جسارت در رفتارش نیز وجود داشت. بر مبنای همین جسارت منتقد بعضی از اقدامات و نتایج موسسات فرهنگی مدرن مانند دانشگاه و فرهنگستان، دو میراث دوره رضاشاه، بود. واژه‌گزینی‌های افراطی فرهنگستان را برنمی‌تابید و از ترجیح مدرك بر دانش در دانشگاه به شكلی افراطی خشمگین بود. اقبال در تصحیح، تالیف و ترجمه آثار سترگی به چاپ رساند. در تمامی این آثار جسارت و وزانت علمی اقبال هویدا بود. او در بعضی از تألیفاتش به شرح حال افرادی پرداخت كه با وجود شهرت‌شان، دانستنی‌های اندكی از جزییات زندگی‌شان وجود داشت. «شرح حال عبدالله بن مقفع»، «میرزاتقی خان امیركبیر» و «خاندان نوبختی» نمونه آثارش در زندگینامه‌نویسی است كه نگاه دقیق و موشكافانه‌اش را نشان می‌دهد. همچنان كه رد چنین مسیری را در بعضی از ترجمه‌هایش مانند «سه سال در دربار ایران» اثر ژان باتیست فوریه، پزشك ناصرالدین‌شاه قاجار و «ماموریت ژنرال گاردن در ایران» می‌توان دید. با این همه، بسیاری از آثار او چندان كه باید، قدر ندیده و مهجور مانده‌اند. از آن جمله كتاب «میرزا تقی‌خان امیركبیر» با وجود ایجاز، اثری مهم و علمی درباره این صدراعظم دوره ناصری است. همچنان كه در كتاب «تاریخ مغول» تنها به تاریخ سیاسی اكتفا نكرده و به فرهنگ و اجتماع و اقتصاد این دوره از تاریخ ایران نظر افكنده است. به جز این تلاش‌های علمی و تدریس در دانشگاه تهران و دانشسرای عالی، اقبال آشتیانی به یادگار نیز ماندگار است. او در اتاقی كوچك در روزنامه اطلاعات كه برادران مسعودی در اختیارش نهاده بودند، مهم‌ترین و اثرگذارترین مجله علمی در تاریخ و فرهنگ ایران را بنیان گذاشت. اقبال در« یادگار» حلقه اتصال دو نسل بود. نسلی از دوره مشروطه مانند علامه محمد قزوینی و سیدحسن تقی‌زاده به همراه نسل جوان مانند عبدالحسین نوایی، محمدحسن گنجی و منوچهر ستوده در یادگار قلم می‌زدند. اقبال آشتیانی خود نیز متعلق به نسل میان این دو نسل بود. یادگار در میانه اشغال ایران در جنگ جهانی دوم سر بر آورد؛ دوره‌ای كه سایه سیاست بر سر كشور سنگینی می‌كرد. مطبوعات حزبی به ویژه نشریات متعلق به حزب توده فضای رسانه‌ای كشور را تسخیر كرده بودند. نشریات چپ از نقد گذشته پا فراتر نهاده و به نفی آن می‌پرداختند. یادگار اما با نگاهی اعتدالی در مقابل این طرد و نفی قرار داشت. نویسندگان یادگار به روایت تاریخ ایران با تكیه بر منابع اصیل پرداختند. گاهی روایت بعضی از نویسندگانش از دریچه نگاه ذوقی بود و گاه روایت بعضی از آنان مانند تقی‌زاده از دریچه هویتی. زمانه اما به یادگار، اقبال چندانی نشان نداد. اقبال یادگار را تعطیل كرد و روانه سفر دیپلماتیك فرهنگی شد. یك سال پس از تعطیلی یادگار در نامه‌ای كه به شاگرد و همراهش، عبدالحسین نوایی، نوشت، از ملولی و ناامیدی‌هایش گفت. او در همان وضعیتی قرار داشت كه پیش از این، علامه قزوینی دچارش بود: «بیچاره مرحوم قزوینی كه تا آخر عمر در حسرت اینكه پولی به دست بیاورد و چند قفسه برای مرتب كردن كتاب‌های خود درست كند، ایام عمر عزیز خود را به انجام رساند، از دست همین مردم دق كرد. آن وقت همین جماعت پس از مرگ سهراب چه سازها و سرناها برپا نكردند و چه مجالس احتفال و هفته و چلّه نگرفتند.» نهایت، در چنین ناامیدی و سرخوردگی در غربت غرب جان داد. چه در سرزمینی كه به جان دوستش داشت، سایه سیاست سنگین‌تر از سایه فرهنگ است.
منبع: روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید