اقتصاد فرهنگ در مسیر اعتلای فرهنگ

1393/8/20 ۱۱:۵۸

در میان بحث و گفت‌وگوهای مهمی که اخیرا درباره اقتصاد هنر و فرهنگ مطرح می‌شود، وضعیت اقتصادی چاپ یک کتاب از نخستین مرحله تا آخرین بخش آن یعنی نشر و توزیع در بازار کتاب،چندان مورد بررسی قرار نگرفته است به طوری که هنوز برای همه مشخص نیست که قیمت پشت جلد یک کتاب نسبت به هزینه‌هایی که در چند مرحله تا تهیه و چاپ آن صرف می‌شود و درنهایت هم اثر مهم و مکتوبی چون دایره‌المعارف اسلامی را به مردم ارائه می‌دهد، مبلغ گزافی نیست.

در میان بحث و گفت‌وگوهای مهمی که اخیرا درباره اقتصاد هنر و فرهنگ مطرح می‌شود، وضعیت اقتصادی چاپ یک کتاب از نخستین مرحله تا آخرین بخش آن یعنی نشر و توزیع در بازار کتاب،چندان مورد بررسی قرار نگرفته است به طوری که هنوز برای همه مشخص نیست که قیمت پشت جلد یک کتاب نسبت به هزینه‌هایی که در چند مرحله تا تهیه و چاپ آن صرف می‌شود و درنهایت هم اثر مهم و مکتوبی چون دایره‌المعارف اسلامی را به مردم ارائه می‌دهد، مبلغ گزافی نیست. با توجه به اطلاعاتی که ریاست مرکز، دکتر سید کاظم موسوی بجنوردی در اختیار صمت قرارداد، می‌توان گفت که مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی اگرچه در آغاز کار، با دشواری‌هایی از نظر گردآوری ابزارهای تحقیق، به‌ویژه ایجاد کتابخانه‌ای غنی که اصیل‌ترین و معتبرترین منابع تاریخی و فرهنگ اسلامی و ایرانی را در خود داشته باشد، مواجه بود اما به موازات تشکیل و توسعه کتابخانه، سازمان علمی مرکز با دعوت از محققان شناخته شده و نیز پژوهشگران جوان گسترش یافت و هم‌اکنون بیش از ۳۰۰ نفر از استادان، مولفان و پژوهشگران به صورت پیوسته و وابسته با پروژه‌های گوناگونی که در دست دارند، همکاری می‌کنند.

روش کار برای دانشنامه‌های در دست تالیف

در مورد دانشنامه‌های در دست تالیف ابتدا فهرست مدخل‌ها توسط اعضای بخش گزینش عناوین با مراجعه به دائرة‌المعارف‌ها، فرهنگ‌نامه‌ها و منابع معتبر استخراج و برای ویرایش و اظهار نظر به بخش‌های علمی ارسال می‌شود. هر یک از مدیران و اعضای بخش‌ها، فهرست مدخل‌های خاص خود را بررسی می‌کنند و پس از حذف و اضافه و تهذیب و تایید به بخش گزینش عناوین بازمی‌گردانند. این عناوین پس از تایید سرویراستار در فهرست مدخل‌ها قرار گرفته و برای هریک پرونده‌ای علمی تشکیل می‌شود. یعنی پژوهشگران با مراجعه به اهم منابع، به ضبط و تصویربرداری از مطالب مربوط به مدخل‌ها می‌پردازند. پرونده‌هایی که به این طریق تشکیل می‌شود، به تفکیک موضوع، به بخش‌های علمی ارسال می‌شود. مدیران بخش‌ها براساس شناخت خود این مدخل‌ها و پرونده‌های علمی را برای تالیف مقاله به محققان داخل و خارج از مرکز سفارش می‌دهند. فایده پرونده علمی این است که در وقت مولف صرفه‌جویی بسیار شده و نیاز به حضور فیزیکی وی تا حد زیادی رفع می‌شود و از این رو می‌توان حتی به مولفان خارج از تهران و کشور نیز سفارش مقاله داد و از طیف گسترده‌تری از محققان استفاده کرد. پس از تالیف، ارجاعات مقاله به منابع استفاده شده، توسط پژوهشگران مستقل بخش بررسی، مورد مقابله قرار می‌گیرد. سپس در صورت وجود اشتباهات، گزارش آن برای اصلاح، به نویسنده بازگردانده می‌شود. پس از بازبینی مقاله توسط نویسنده، مدیر بخش و ویراستاران به ویرایش علمی مقاله می‌پردازند و درنهایت مقاله در بخش ویرایش و چاپ، از لحاظ فنی و اصول دانشنامه نویسی مورد بررسی مجدد و ویرایش نهایی قرار گرفته و آماده چاپ می‌شود. در هر یک از مراحل یاد شده، مقالات باید از نظر سرویراستار بگذرد. زیرا تایید نهایی سرویراستار به منزله اجازه چاپ مقالات است.

انواع مدخل‌ها در مراحل مختلف چاپ

مدخل‌هایی که برای دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی پیش‌بینی می‌شود، همه زمینه‌های خرد و کلان فرهنگ و تمدن اسلامی، مانند قرآن شناسی، فقه، حدیث، تاریخ سیاسی و اجتماعی، جغرافیای تاریخی و انسانی، اسلام و فرقه‌های اسلامی اعم از فرقه‌های مذهبی و مکاتب کلامی، فلسفه و عرفان، زبان و ادبیات سرزمین‌های اسلامی، تاریخ علوم ریاضی و طبیعی، هنر و معماری در سرزمین‌های اسلامی، مردم‌شناسی و نیز جنبه‌های فرهنگ بومی و محلی اقوام مسلمان را در بر می‌گیرد. این تنوع در موضوعات و مدخل‌های دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، از یک سو امتیاز آن را بر دانشنامه‌های مشابه که به برخی از موضوعات تمدن اسلامی توجه بیشتری مبذول داشته‌اند، نشان می‌دهد و از سوی دیگر کوشش‌های گسترده‌تر و عمیق‌تری را برای دستیابی به نکات و جزئیات مهمی از این فرهنگ و تمدن که مورد غفلت قرار گرفته است، طلب می‌کند. لذا اصحاب دائرة‌المعارف در تالیف و تحقیق، تکیه بر منابع اصیل و معتبر و کهنی را که از بطن و متن فرهنگ اقوام مسلمان و تمدن اسلامی برخاسته است، اساس کار خویش قرار داده‌اند و البته این به آن معنی نیست که در این مهم از منابع جدیدتر و تحقیقات امروزی غفلت ورزند، بلکه می‌کوشند تا عناصر مختلف تاریخ سیاسی و اجتماعی و علمی و ادبی و هنری اسلامی را بی‌طرفانه و با نگاهی علمی از منابع اصلی استخراج کرده و در قالب مقالات منسجم ارائه کنند. به این دلیل مدخل‌ها و موضوعاتی در این دائرة‌المعارف مطرح شده که برخی از آنها برای نخستین‌بار مورد تحقیق دقیق قرار می‌گیرند.

روزنامه صمت