محاکمه‌ی سقراط

1393/5/28 ۰۸:۵۶

اگر هر جامعه‌ای اسطوره‌های بنیادین خود را داشته باشد، تمدن غربی به سهم خود، ارزشهایش را از واکنش‌اش در برابر یک ننگ دوگانه به دست آورده است، ننگ کشتن دو بی‌گناه از سویی به صلیب کشیدن عیسای ناصری در آغاز تاریخ‌مان و از سویی دیگر ننگ ماجرای سقوط (469-399 ق.م)، شهروند اهل آتن که محکوم به نوشیدن جام شوکران شد. در 399 پیش از میلاد تاریخ، آن هم توسط شهروندان شهری که افتخارش این بود که شهروندان‌اش انسان‌هایی آزاده و در برابر قانون مساوی‌اند.

دبا / محمود فاضلی:اگر هر جامعه‌ای اسطوره‌های بنیادین خود را داشته باشد، تمدن غربی به سهم خود، ارزشهایش را از واکنش‌اش در برابر یک ننگ دوگانه به دست آورده است، ننگ کشتن دو بی‌گناه از سویی به صلیب کشیدن عیسای ناصری در آغاز تاریخ‌مان و از سویی دیگر ننگ ماجرای سقوط (469-399 ق.م)، شهروند اهل آتن که محکوم به نوشیدن جام شوکران شد. در 399 پیش از میلاد تاریخ، آن هم توسط شهروندان شهری که افتخارش این بود که شهروندان‌اش انسان‌هایی آزاده و در برابر قانون مساوی‌اند.

از آن جا تفاوت دوران‌ها، وضعیت‌ها و فرهنگ‌ها به وجود آمد و این دو محکومیت بدون وجه تشهابهی در اندازه‌شان، دنیای «غربی» را برجسته کردند. محکومیتی که همان قدر که از مسیحیت سهم داشت، از یونان کلاسیک هم سهم برده است. بنابر این، هرچند در نتیجه قرن‌ها تحقیق، سقراط به نوعی پیامبری کافر شناخته شد، اما هنوز گستردن عدالت و تقوا ستایش‌ها را بر می‌انگیزاند، ولی محاکمه‌ای که براساس اقامه دعوی ملتوس در 399 انجام شد، فهم نمی شود مگر این که آن را در بافت تاریخ بلافاصله‌اش جای دهیم.   

        افلاطون با احترام به شکل این سخنرانی و با احترام گذاشتن به محتوای محتمل آن، آنرا با نوعی ستایش واقعی نسبت به استادش نوشته است، استادی که توانست در تمام طول محاکمه‌اش نسبت به معیارهای اخلاقی‌اش وفادار بماند. اوتیفرون که کمی بعد از آپولوژی نوشته شد، بدون تردید در 396 پیش از میلاد مسیح(ع) نوشته شده است، آن هم با هدف به تصویر درآوردن تقوای واقعی و عمیق سقراط و بیهودگی تهمت‌های پیشوایان مذهبی که بر  ضد او ابراز شده بود.

        آتن در اواخر قرن پنجم دچار بحران سیاسی و بی‌سابقه ای شد. سرزمین دموکراسی، اولین شهر یونان تحت سلطه پریکلس، به لطف قدرت امپراتورش‌اش و درخشش فرهنگی‌اش در طول جنگ پلوپونز شکست‌های دردناکی را در تقابل با اسپارت متحمل شده بود که در نهایت با چیره شدن بر رقیب پایان گرفت و نظام الیگارشی خونینی را در آتن مستقر کرد. در فاصله چندین سال، آتن شکست‌های نظامی و پرسروصدایی را تاب آورده بود. همچنین شاهد تخریب حصارهایش و پیمان شکنی‌هایی از سوی متفقین‌اش بود، در واقع نوعی جنگ داخلی بود و محیط، محیطی بود انباشته از بی‌اعتمادی و دلسردی بنابراین، این اتفاقات مستقیما ضربه‌ای بر زندگی فرهنگی و روشنفکری شهر زده بود.

        قرن پنجم شاهد به وجود آمدن اولین متفکران دنیای یونانی بود که همانقدر که به انسان و زندگی‌اش در جامعه علاقه مند بودند، به همان اندازه به جهان و قوانین طبیعت هم علاقه داشتند. بنابر این در این آخر قرن بس مشوش، مردم آتن به این روشنفکران و این سخنوران بس کار کشته و این متفکران جسور ظنین شدند، چون باعث تحلیل ارزش‌هایی شده بودند که عظمت آتن را رقم زده بودند و در نهایت باعث شده بودند که آتن در برابر اسپارت (دولت شهر اسپارت در جنوب یونان در شبه جزیره پلوپونز) شکست بخورد و سقوط کند. اسپارتی‌ها از طریق کشاورزی زندگی می‌کردند و چون تعدادشان افزایش یافت ناگزیر به اراضی بیشتری نیاز داشتند لذا برای توسعه اراضی خود به جنگ پرداختند و قسمت اعظم شبه جزیره پلوپونز را تصرف کردند. آنها بر خلاف آتنی‌ها به صنعت و هنر و ادبیات و فلسفه توجه نداشتند. سقراط فقط یک قربانی بود، قربانی در برابر شهری در آشفتگی کامل و در برابر فاجعه‌ای نظامی و در حال از دست دادن ارزش‌هایش.

محاکمه‌ی سقراط

افلاطون

ترجمه: لیلی گلستان

نشر: مرکز