ساختار و ویژگی‌ کتیبه‌های کوفی تزئینی(گل‌دار، گره‌دار) در دوره سلجوقی و ایلخانی

1397/12/15 ۰۹:۴۷

از حدود قرن سوم هجری خط کوفی در معماری ظاهر شد و تا حدود قرن هفتم هجری، گونه‌های متنوعی از کوفی در مناطق مختلف ایران شکل گرفت. در یک تقسیم ­بندی کلی، ­می‌توان عنوان کوفی تزئینی به آنها اطلاق کرد.این خط، محکم، استوار و ساختار هندسی‌اش مبتنی بر حرکت‌های صاف، زاویه­ دار و کشیده­ های طولانی است. خطوطی مانند "کوفی بنّایی، کوفی مُعقِلی، کوفی‌های گره‌دار و گُل‌دار".

مهدی مکی نژاد

از حدود قرن سوم هجری خط کوفی در معماری ظاهر شد و تا حدود قرن هفتم هجری، گونه‌های متنوعی از کوفی در مناطق مختلف ایران شکل گرفت. در یک تقسیم ­بندی کلی، ­می‌توان عنوان کوفی تزئینی به آنها اطلاق کرد.این خط، محکم، استوار و ساختار هندسی‌اش مبتنی بر حرکت‌های صاف، زاویه­ دار و کشیده­ های طولانی است. خطوطی مانند "کوفی بنّایی، کوفی مُعقِلی، کوفی‌های گره‌دار و گُل‌دار". این‌گونه­ ها، بیشترین سازگاری و هماهنگی را با فضاهای معماری از جهات اجرا، ‌زیبایی و مصالح داشتند و به‌واسطه قابلیت‌های ویژه‌ای مانند: انعطاف‌پذیری، هندسه و اندازه‌های متغیر حروف، ضخامت‌های متفاوت، کشیدگی، ترکیب و تلفیق با نقوش هندسی و گیاهی و سایر قابلیت‌ها، زمینه شکل گرفتن و پدید آمدن انواع کوفی تزئینی را فراهم ساختند. بیشترین نمونه‌های کوفی گل‌دار و گره‌دار را می‌توان در آجرکاری‌های دوره سلجوقی و گچبری محراب‌های دوره ایلخانی مشاهده کرد. هدف این پژوهش، بررسی ساختار و قابلیتهای متنوع کتیبه‌های کوفی تزئینی دوره سلجوقی و ایلخانی در معماری دوره اسلامی ایران است. سؤال این است که اجزای تشکیل‌دهنده کتیبه‌های کوفی تزئینی کدامند و چه ویژگی‌ها و قابلیت‌هایی دارند؟ روش این تحقیق توصیفی و تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و تصاویر میدانی تهیه شده اند. گزینش کتیبه‌های مورد نظر به صورت انتخابی و از هر دوره تاریخی، پنج کتیبه که با اهداف این پژوهش مطابقت داشته‌اند گزینش شده‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد کتیبه‌های کوفی تزئینی، از سه بخش عمده شامل نظام نوشتاری، هندسی (گره) و گیاهی، تشکیل شده‌اند که بیشترین دامنه خلاقیت و تنوع، در نظام هندسی و گیاهی صورت گرفته است.

نگره دوره 13، شماره 46، تابستان 1397

دریافت مقاله