ترجمه و فلسفه

1397/10/8 ۱۱:۲۵

عموم ایرانیان لابد با نام بزرگانی چون ابن‌سینا و سهروردی و ملاصدرا آشنا هستند و آنها را دست كم به عنوان متفكرانی تراز اول و برجسته می‌شناسند. نام این بزرگواران بر سر در مدارس و موسسات و خیابان‌ها می‌درخشد و عامه مردم حتی اگر ندانند كه این متفكران دقیقا در چه حوزه‌ یا حوزه‌هایی تخصص دارند یا مهم‌ترین اندیشه‌ها و افكارشان چیست، لااقل اسم‌شان به گوش‌شان خورده است.

محسن آزموده: عموم ایرانیان لابد با نام بزرگانی چون ابن‌سینا و سهروردی و ملاصدرا آشنا هستند و آنها را دست كم به عنوان متفكرانی تراز اول و برجسته می‌شناسند. نام این بزرگواران بر سر در مدارس و موسسات و خیابان‌ها می‌درخشد و عامه مردم حتی اگر ندانند كه این متفكران دقیقا در چه حوزه‌ یا حوزه‌هایی تخصص دارند یا مهم‌ترین اندیشه‌ها و افكارشان چیست، لااقل اسم‌شان به گوش‌شان خورده است. كتاب‌خوان‌ها و اهالی فرهنگ اما شناخت بیشتری از این چهره‎ها دارند و می‌دانند كه این سه فیلسوف و حكیم، هر یك بر صدر یكی از قله‌های سنت فلسفه اسلامی ایستاده‌اند، اولی یعنی پور‌سینا بر راس حكمت مشایی قرار گرفته، شهاب‎الدین سهروردی حكمت اشراق را عرضه كرده و صدرالمتألهین شیرازی واضع حكمت متعالیه است. از این حیث این سه در ردیف متفكرانی چون افلاطون و ارسطو و آگوستین و آكویناس و كانت و هگل و... قرار می‌گیرند.

حالا اجازه بدهید نام‌های دیگری را برشماریم: یوحنا (یحیی) بن طریق، حنین بن اسحاق، ابوبشر متی و قسطا بن لوقا و ثابت بن قره. بعید است كه نه فقط عموم مردم، بلكه حتی پیگیرترین كتاب‌خوان‌های اهل فرهنگ نیز این اسامی را شنیده و خوانده باشند و با آنها آشنا باشند. حتی در میان فلسفه‌خوان‌ها نیز معمولا كسانی با این نام‌ها آشنایی دارند كه بطور تخصصی به فلسفه اسلامی و تاریخ آن علاقه‌مند باشند یا در زمینه تاریخ تمدن اسلامی به خصوص در سده‌های آغازین مطالعه می‌كنند. اینها اسامی نخستین مترجمان متون فلسفه یونانی از زبان‌های یونانی و عبری و سریانی است كه در سده‌های دوم و سوم هجری آثار فلاسفه بزرگی چون افلاطون و ارسطو را به زبان عربی ترجمه كردند و بدین سان نقش و سهم عمده‌ای در انتقال فرهنگ فلسفی یونان باستان به تمدن ایرانی-اسلامی ایفا كردند. آنچه معمولا از آن به عنوان عصر زرین فرهنگ و تمدن اسلامی- ایرانی یاد می‌شود، به ویژه درخشش فلسفه در آن، بدون شك و تردید مدیون و مرهون كار این مترجمان است.

فیلسوفان مسلمان از كندی و فارابی گرفته تا بوعلی سینا و خواجه نصیر و شیخ اشراق و ملاصدرا، زبان یونانی نمی‌دانستند و با اندیشه‌ها و افكار فیلسوفان یونانی به واسطه همین ترجمه‌ها آشنا شدند. به عبارت دیگر، اگر تلاش سترگ و ارزشمند این مترجمان نبود یا دست‌كم ترجمه‌های ایشان از كیفیت و دقت و صحت و سلامت كافی و لازم برخوردار نبود، فلسفه در میان مسلمانان نیز چنین رونق نمی‎گرفت؛ به عبارت دقیق‌تر شكوفایی و درخشش فلسفه در میان مسلمانان، بر بستر زمینه‌ای صورت گرفت كه مترجمان آن را فراهم كرده بودند، خادمان صادق و بی‌ریای فكر و فرهنگ كه امروز از پس سده‌ها نام‌شان جز در كتاب‌های تخصصی ذكر نمی‌شود، اما بدون تردید اگر زمینه‌سازی ایشان نبود، نه فقط ابن‌سینا و سهروردی و ملاصدرا، چنان كه امروز می‌شناسیم، به منصه ظهور نمی‌رسیدند، بلكه اساسا سرنوشت تفكر فلسفی در جامعه ما دگرگون می‌شد. اینجاست كه قدر و ارزش تلاش بی‌شائبه مترجمان سخت‌‌كوش و دقیق و پركار فلسفه چون استاد عزت‌الله فولادوند روشن می‌شود؛ پویشگران كم‎تر ارج دیده‌ای كه بدون حمایت‌های مادی و معنوی درخور، بر پایه احساس مسوولیت‌پذیری و تعهدی كه به زبان و فرهنگ و تمدن مادری‌شان دارند، با دانش وسیع زبانی و فكری و مهارت بالا به ترجمه آثار فلسفی راهگشا و جدی از زبان‌های اروپایی به زبان فارسی می‌پردازند و این كار را نیز به بهترین وجه خود صورت می‌بخشند. دانشورانی دانشمند كه نقش موثری در برساختن اندیشه فلسفی نسل‌های جوان‌تر دارند و به نوبه خود بسترساز ظهور متفكران و فیلسوفان درجه یك هستند. امروز بسیار می‌شنویم كه از سترونی و انسداد تفكر فلسفی در جامعه ما سخن به میان می‌آید و كم نیستند طاعنانی كه با نگاهی تحقیرآمیز از ترجمه سخن می‌گویند. به این منتقدان سطحی‌نگر باید تجربه تاریخی عصر طلایی فرهنگ و تمدن ایرانی-اسلامی را خاطرنشان شد و به ایشان گوشزد كرد كه اندیشه فلسفی، از كتم عدم بر نمی‌آید و بر زمینی شخم‌زده و بذرافشانی‌شده امكان رویش می‌یابد. مترجمان آثار فلسفی به شرط آنكه همچون استاد فولادوند، دقیق و شیوا ترجمه كنند، نخستین و ضروری‌ترین گام را در آماده‌سازی این زمینه بر می‎دارند. از این رو كار این مترجمان نه فقط دست كمی از نوآوری‌های پورسیناها و سهروردی‌ها ندارد، بلكه شرط امكان ظهور و بروز آنها نیز هست. چه باك اگر در رهگذر زمان، ساكنان یك فرهنگ، سازندگان و فراهم‌آورندگان بی‌توقع خشت‌های خانه خود از خاطر ببرند. تولدتان مبارك استاد فولادوند.

منبع: روزنامه اعتماد