با شیر اندرون شد و با جان بدر شود

1397/7/7 ۰۸:۵۰

امسال، درست نیم قرن از مرگ ایران‌شناسی می‌گذرد که آشنایی‌اش با ایران و زبان فارسی، اگرچه به واسطه زبانی دیگر بود اما آنگاه که با آن آشنا شد، خود را مستغرق در آن یافت و هرجا نشست و نوشت، مملو از حس تفاخر به آن بود.

به بهانه بزرگداشت «یان ریپکا»؛ ایران‌شناس چک تبار در تهران

حمیدرضا محمدی: امسال، درست نیم قرن از مرگ ایران‌شناسی می‌گذرد که آشنایی‌اش با ایران و زبان فارسی، اگرچه به واسطه زبانی دیگر بود اما آنگاه که با آن آشنا شد، خود را مستغرق در آن یافت و هرجا نشست و نوشت، مملو از حس تفاخر به آن بود.

یان ریپکا (Jan Rypka) که خاورشناس و ایران‌پژوهی اهل جمهوری چک (چکسلواکی سابق) و زاده شده در شهر کرومه‌ریژ (Kroměříž) بود، از نوجوانی به فرهنگ مشرق زمین علاقه داشت و سبب آن هم، روح آمیخته‌اش با هزارویک شب بود. همین هم عاملی شد تا برای تحصیل در دانشگاه، رشته آشورشناسی را برگزیند. این انتخاب او را وارد دنیای تازه و بی‌انتهایی کرد که کلید آن، چهار زبان شرقی؛ ابتدا عبری و عربی و بعد، تُرکی و فارسی بود. در سال 1910 وقتی 24 سال داشت، از دانشگاه وین اتریش به دریافت درجه دکتری در زبان‌های عربی، فارسی و ترکی نائل آمد. او پس از تأسیس کشور مستقل چکسلواکی به آنجا برگشت اما از سال 1921 به مدت یک سال‌و‌نیم، در استانبول مقیم شد و به تحقیق پرداخت. در این اثنا، به گنجینه عظیم شعر فارسی پی برد و مسبب آن نیز توجهش به شعر کهن تُرکی بود. ریپکا سه سال بعد، دانشیار زبان و ادبیات فارسی و ترکی دانشگاه شارل پراگ شد و البته کوشش بسیار کرد و مؤسسه خاورشناسی چکسلواکی را در همین دانشگاه بنیان گذاشت.

جایگاه او به چنان اتقان و اعتباری رسید که در سال 1933(1312) به کنگره معروف هزاره فردوسی دعوت شد تا در کنار نامدارترین ایران‌شناسان جهان بنشیند. همان موقع به ایران آمد و یک سالی در ایران ماند و در کنگره که مهر 1313 برپا شد هم شرکت کرد ولی تا 30 سال بعد به ایران نیامد، اما طی سفر بعد در فروردین 1342، دکترای افتخاری دانشگاه تهران به او اعطا شد و البته دانشگاه سوربُن فرانسه و ورشو لهستان نیز به او دکترای افتخاری دادند و همچنین ازسوی دولت فرانسه، نشان لژیون دونور و دولت جمهوری چکسلواکی، نشان کلمنت گوتوالد به او تعلق گرفت.

او را باید یکی از بزرگترین نظامی‌شناسان جهان دانست: «من تاکنون 20 بار منظومه هفت‌پیکر نظامی گنجوی را خوانده‌ام و هیچگاه از خواندن آن سیر نمی‌شوم و باید بگویم که هفت‌پیکر نظامی عالی‌ترین اثر رمانتیک جهان است» و البته وحید دستگردی در مجله ارمغان به تاریخ فروردین 1314، از او با عنوان «مِهین مستشرق دانشمند نظامی‌پرست» تعبیر می‌کند. ریپکا وقتی 77 سال داشت، در سفر دوم به ایران در نشستی مطبوعاتی گفت: «تألیفات من درباره ایران زیاد است و شاید متجاوز از 300 مقاله و رساله و کتاب درباره ادبیات و دانشمندان و شعرای ایران تاکنون به رشته تحریر درآورده‌ام» که از میان آنها، «زائر ایران»(Iranian Pilgrim) به ایران معاصر پرداخته است که پس از سفر نخست به ایران در سال 1934 منتشر شد. اثر سترگ او اما، «تاریخ ادبیات ایران» در هزار صفحه است که سرویراستاری آن را برعهده داشت و در سال 1956 به زبان چکی انتشار یافت که در سال 1354 هم، عیسی شهابی، به فارسی برگرداند و بنگاه ترجمه و نشر کتاب به طبع رساند.

این ایران‌شناسِ دل در گرو ایران، در 82 سالگی در پراگ درگذشت اما طی نوشتار بلندی که 10 ماه پیش از مرگش نوشت و در مجله وحید به تاریخ فروردین 1350 نشر یافت، نوشت: «از این‌که تمام عمرم را به عشق ادبیات سرزمین ایرانی سپری کرده‌ام همانا رقت احساس و اندیشه‌ای که در فنون ادبی ایران مستتر است در ریشه جانم چنان جای گرفته است که: با شیر اندرون شد و با جان بدر شود».

بزرگداشت پنجاهمین سال درگذشت «یان ریپکا»، امروز ساعت ۱۱ صبح باحضور ایران‌شناسان جمهوری چک در مرکز فرهنگی شهر کتاب واقع در خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمد قصیر(بخارست)، نبش کوچه سوم برگزار می‌شود.

منبع: روزنامه ایران