1396/11/14 ۰۹:۴۶
این مطلب را می‌توان روایتی غیرداخلی از جریان انقلاب‌شناسی در بین غرب‌نشینان دانست. تاریخدان، فیلسوف، سیاستمدار و جامعه‌شناس پا در شط دگرگونی‌های سیاسی و رستن تاریخی گذارده‌اند؛ یکی با نگاهی سپید و دیگری با نگاهی سیاه، تنی چند هم مات و مبهوت و گاهی با نگاهی خاکستری در قالب چیستی انقلاب اسلامی سال 57 در بوته نقد و تحلیل. کار این گزارش اگر‌چه تغییر در پس تحلیل نیست، اما تفسیر برگرفته از بیان عینی فوکوها و قدرت‌پژوهان است.
روایتی غیرداخلی از یک جریان حامد سرلکی: این مطلب را می‌توان روایتی غیرداخلی از جریان انقلاب‌شناسی در بین غرب‌نشینان دانست. تاریخدان، فیلسوف، سیاستمدار و جامعه‌شناس پا در شط دگرگونی‌های سیاسی و رستن تاریخی گذارده‌اند؛ یکی با نگاهی سپید و دیگری با نگاهی سیاه، تنی چند هم مات و مبهوت و گاهی با نگاهی خاکستری در قالب چیستی انقلاب اسلامی سال 57 در بوته نقد و تحلیل. کار این گزارش اگر‌چه تغییر در پس تحلیل نیست، اما تفسیر برگرفته از بیان عینی فوکوها و قدرت‌پژوهان است.
میشل فوکو
میشل فوکو، فیلسوف، تاریخدان و متفکر معاصر فرانسوی، پیرامون انقلاب اسلامی ایران مجموعه‌ای از مواضع سیاسی و نظری خاص داشت. بسیاری از فوکوشناسان نظرات او را نامتعارف یا محصول یک خطای سیاسی می‌بینند. نوشته‌های فوکو درباره ایران در‌واقع ارتباط نزدیکی با نوشته‌های نظری کلی او درباره گفتمان‌های قدرت و مخاطرات مدرنیته دارند. فوکو بسیار قبل‌تر از سایر مفسران متوجه این مطلب شد که - البته درخور تحسین است- ایران شاهد نوع منحصربه‌فردی از انقلاب است. در وهله اول، او پیش‌بینی کرد که این انقلاب از مدل دیگر انقلاب‌های مدرن پیروی نخواهد کرد. او نوشت که انقلاب حول مفهومی به‌شدت متفاوت سازماندهی شده است؛ مفهومی که وی آن را «سیاست معنوی» نامید. فوکو قدرت عظیم گفتمان جدید «اسلام مبارز» را، نه‌فقط برای ایران، بلکه در سطح جهان بازشناخت. او نشان داد که جنبش اسلام‌گرای جدید به دنبال انفصال فرهنگی و اجتماعی بنیادین و همچنین گسست سیاسی از نظم مدرن غربی و به همان میزان، از اتحاد جماهیر شوروی و چین است. البته نوشته‌های فوکو درباره ایران نشان می‌دهد او چندان هم از آن دسته توهماتی که بسیاری از چپ‌گرایان غربی نسبت به اتحاد جماهیر شوروی و بعدا چین اتخاذ کرده بودند، مصون نبوده است.
فوکو انتظار پیدایش یک دولت مدرن دیگر را نداشت که در آن تکنولوژی‌های دینی و کهن سلطه، [در فرم‌های جدید] بازآرایی و نهادینه شوند؛ دولتی که یک ایدئولوژی سنت‌گرا (اسلام) را با گفتمان‌های ضدامپریالیستی چپ درهم‌آمیخت و در عین حال خودش را به تکنولوژی‌های مدرن سازماندهی، نظارت، جنگاوری و پروپاگاندا تجهیز کرد. فوکو با تمسخر این ایده که حال ناسیونالیست‌های سکولار یا چپ‌گرایان مارکسیست در مرکز صحنه جای می‌گیرند و جایگزین روحانیون می‌شوند، ارزیابی تند و تیزی از موازنه نیروها ارائه کرد. فوکو هیچ‌گاه به‌طور مستقیم به این انتقادهای فراوان که در نقد و بررسی‌های «ایران: انقلاب به نام خدا» مطرح می‌شد، جواب نداد. برخلاف برخی انتقادها به نوشته‌های پیشینش، مثل انتقادات سارتر و دوبووار به «نظم اشیا»، به ندرت کسی از نوشته‌های او پیرامون ایران دفاع می‌کرد. یک استثنا در این مورد، کاترین کلمان – فمینیست پساساختارگرا– بود که در «لوماتَن» نوشت فوکو به سادگی «تلاش کرده تا آنچه را از چشم‌اندازهای فکری ما دور مانده، تشخیص دهد.» و «هیچ طرحی، ازجمله «حقوق بشر» در سنت ما، نمی‌تواند مستقیما در این کشور اجرا شود؛ کشوری که انقلابش را از فرهنگ خودش گرفته است.» فوکو در آوریل و می ۱۹۷۹ دو مقاله دیگر درباره ایران منتشر کرد که یکی از آنها برای «لوموند» بود و در آن انتقادهای ملایمی از انقلاب کرده بود. سپس درباره ایران در سکوت فرو رفت.
مایکل فیشر
مایکل فیشر، دانشمند بریتانیای فیزیک آماری می‌نویسد: «برای ایشان [یعنی امام خمینی] انقلاب صرفا یک انقلاب سیاسی یا اقتصادی نبود؛ بلکه یک انقلاب معنوی هم بود که باید ارزش‌ها و معیارهای حاکم بر دولت و رفتارهای اجتماعی را تغییر دهد.» و «انقلاب امام خمینی حتی سیر تطوری انسان را تغییر داد» و «جهانیان همچنان تحت تاثیر انقلاب معنوی او قرار دارند.» از نظر الگار این اعجاز و معنویت انقلاب ریشه در موضوع «امامت در دیدگاه شیعه» و «مساله غیبت امام عصر(عج)» دارد. او «پیامد‌های سیاسی این عقیده» را تجلی عینی اعتقاد به نیابت می‌داند.
سرگین بابورین
سرگین بابورین، سیاستمدار برجسته روسی علاوه‌بر مذهب جنبه دیگر را هم مورد توجه قرار داده و به آن اشاره می‌کند: «انقلاب اسلامی نه‌تنها یک جنبش بزرگ مذهبی؛ بلکه تحول سیاسی همراه با عدالت اجتماعی، استقلال و آزادی برای مردم بود.»
حامد الگار متذکر شده است: «این انقلاب در عین حال که ریشه در دیانت و مذهب اسلام داشت، از سوی دیگر کاملا با همکاری و همدلی توده مردم ایران اتفاق افتاد.» یعنی «مردم ایران به یک حکومت مذهبی احساس نیاز می‌کردند.» بنابراین نفوذ و حکومت مذهب بر مردم بود که سبب پیدایی آرزو‌های دیرینه‌ای چون استقلال و آزادی شد. انقلاب این اندیشه را که مدعی بود «دنیاگرایی در حال به تحلیل بردن مذهب است و هیچ چیز نمی‌تواند مانع آن شود»، باطل کرده و دیدگاه امثال فرانتس فانون -که به تاثیر مثبت مذهب در جنبش‌های اجتماعی، بدبینانه نگاه می‌کردند- را با وقوع خود، باطل کرد.
جان. ال. اسپوزیتو
جان. ال. اسپوزیتو، استاد امور بین‌الملل و مطالعات اسلامی در دانشگاه جورج‌تاون است. وی کتاب «انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن»، که توسط گروهی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی و استادان و پژوهشگران صاحب‌نظر از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشورهای مختلف فراهم آمده و هر یک به بررسی ابعاد گوناگون بازتاب‌های انقلاب ایران پرداخته‌اند، تدوین کرده است. اسپوزیتو درباره اهمیت انقلاب اسلامی ایران می‌نویسد: «دوست و دشمن معتقدند انقلاب ایران، تاثیر بسزایی بر جهان اسلام و غرب داشته است. این انقلاب برای برخی، منبع الهام و‌انگیزش بوده است. ایران معاصر، نخستین دهه حیات خود را با دو هدف توام «نهادینه کردن انقلاب» و «صدور آن» آغاز کرد.» برای جمهوری نوپای اسلامی، قانونی اساسی فراهم آمد که یک حکومت پارلمانی انتخابی را تحت هدایت شرع اسلام پیش‌بینی کرده بود و آیت‌ا... خمینی مقام ولایت فقیه یافت. در نتیجه، تحول چشمگیری در جامعه ایران به وقوع پیوست. حکومت با در دست گرفتن بانکداری، بیمه، بازرگانی خارجی و صنایع عمده، بدهی‌های خارجی خود را پرداخت کرده و اقتصادی مستقل پدید آورده که کمتر به سرمایه‌گذاری و سرمایه خارجی وابسته است. انقلاب علاوه‌بر جنبه نظری، به صورت واقعی نیز تغییرات عمیقی در چشم‌انداز اجتماعی ایران پدید آورده است.
به اعتقاد وی، جمهوری اسلامی ایران، از نخستین روزهای حیات خود، هدف دوم (صدور انقلاب) را از ارکان سیاست خارجی خود اعلام کرده است. او می‌نویسد: «مبالغه نکرده‌ایم اگر بگوییم بدفهمی‌ها مانع آن شده است که غربی‌ها، به‌ویژه ایالات متحده، خط‌مشی‌های ایران را عموما و بازتاب جهانی انقلاب ایران را خصوصا درک کنند.» یکی از این بدفهمی‌های رایج آن است که انقلاب ایران شدیدا شیعی و فرقه‌گرایانه است. اما این انقلاب از نخستین روزها، آگاهانه تصوری جهان‌شمول از خود ارائه داده و آرزوهایی جهان‌شمول در سر داشته است. در حقیقت، هم نخبگان و هم عموم مردم این انقلاب را به ندرت یک پیروزی شیعی می‌شمردند. بسیاری از مسلمانان، آن را غلبه اسلام بر نیروهای اهریمنی و پیروزی جهان سوم بر امپریالیسم آمریکا می‌دانستند.» به اعتقاد اسپوزیتو، «هدف اصلی سیاست خارجی ایران، از همان آغاز به کار حکومت جدید، تبلیغ و گسترش اسلام انقلابی بود. این هدف در وظیفه‌ای ریشه داشته که قرآن برای مسلمانان در جهت تحقق و تبلیغ پیام الهی در سراسر گیتی معین کرده است. در حقیقت، قانون اساسی جدید ایران، به وضوح نشانه وجه اسلامی سیاست خارجی پویا و مبارزه‌جویانه‌ای است که هدفش، اتحاد دنیای اسلام و گسترش حاکمیت خداوند روی زمین است.
ایگور بالیف
ایگور بالیف از مقامات دولت وقت شوروی در مقاله‌ای با عنوان «اسلام و سیاست» می‌نویسد: «تنها در شوروی و ایران 38 ایستگاه رادیویی وجود دارد که درباره اسلام و انقلاب برنامه پخش می‌کند. این رادیوها هر چند به‌طور رسمی تنها در مورد مذهب می‌گویند و وانمود می‌کنند صدور انقلاب اسلامی تبلیغاتی برای دشمنی و کینه‌توزی نیست، [اما] آشکارا چنین اهدافی را پی می‌گیرند.» بالیف با اشاره به رشد انتشارات مذهبی زیرزمینی و مخفیانه و با روش‌های تبلیغاتی که در انقلاب اسلامی ایران مورد استفاده قرار گرفت، استدلال کرد: «فرآیند اسلامی شدن در جریان است. انتشارات مذهبی به‌طور گسترده تایپ و زیراکس می‌شود و از متون مقدس اسلامی و سخنرانی‌های مقامات مسلمان نوارهای کاست تهیه و ضبط می‌شود. اینکه بعضی از این نوارهای کاست که به تاجیکستان، ازبکستان و دیگر مناطق می‌رسند، در خارج تهیه و تکثیر شده‌اند، برای من عجیب نیست.» تفاسیر مشابهی که شوروی مطرح می‌کرد، نمایانگر حساسیت شدید مسکو در برابر آسیب‌پذیری مسلمانان آسیای مرکزی نسبت به تحرکات مذهبی خارجی و بهره‌برداری قدرت‌های خارجی از این حساسیت بود. از دیگر عوامل موثر در بیداری اسلامی در شوروی، ویژگی‌های مهم امام خمینی و قدرت کلام، پیام و عمل ایشان بود. این قدرت چنان بود که جهان شاهد تاثیر ایشان بر میلیون‌ها انسان اعم از مسلمان و حتی غیر‌مسلمان، از نژادها و قاره‌های گوناگون بود. راول عین‌الدین، مفتی اعظم مسلمانان روسیه معتقد است که «نام، آثار و افکار امام برای مسلمانان جهان و از جمله مسلمانان روسیه الهام‌‌بخش بوده و همچنان در طول تاریخ، راهگشای مسلمانان خواهد بود.»
منبع:فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید