صدای پای انقلاب

1395/11/23 ۱۱:۲۸

زمانی که روزنامه‌های بعدازظهر روز 19 بهمن 1357 عکس دیدار همافران و جمعی از نیروهای نظامی با امام خمینی(ره) را منتشر کردند، صدای پای انقلاب به گوش می‌رسید. صدایی که در روزهای بعد بلندتر از قبل شنیده می‌شد.

پیروزی انقلاب اسلامی و بررسی نقش ارتش در آن

سجاد صداقت : زمانی که روزنامه‌های بعدازظهر روز 19 بهمن 1357 عکس دیدار همافران و جمعی از نیروهای نظامی با امام خمینی(ره) را منتشر کردند، صدای پای انقلاب به گوش می‌رسید. صدایی که در روزهای بعد بلندتر از قبل شنیده می‌شد.
در این میان آنچه همافران با امام(ره) را به اتفاقی ویژه تبدیل کرد و عملا زمینه‌ساز روز 22 بهمن و پیروزی انقلاب اسلامی شد، نقش مهم ارتش در فرآیندهای سیاسی آن روز بود. با خروج شاه از کشور در روز 26 دی 1356، شاپور بختیار به‌عنوان نخست ‌وزیر تقریبا زمام تمام امور کشور را در دست گرفت. اموری که با رفتن شاه، انتخاب شورای انقلاب از سوی امام، بازگشت امام خمینی‌(ره) به کشور و تعیین مهدی بازرگان به‌عنوان نخست‌ وزیر دولت انقلاب عملا وارد فضایی از مجادله بین دولت بختیار و دولت انقلاب شده بود. تظاهرات خیابانی بخش مهمی از اتفاقات روزهای میانی بهمن 1357 را تشکیل می‌داد اما هنوز هیچ چیز مشخص نبود. در این میان نهادی که همه گروه‌ها درباره نقش کلیدی آن هم نظر شده بودند، ارتش بود.
 ارتش که با رفتن شاه عملا فرمانده خود را از دست داده بود، چندان با بختیار سازگاری نداشت و از سوی دیگر اکنون باید به تصمیمی بزرگ درباره حمایت از یکی از گروه‌ها می‌رسید. با توجه به این مسائل بود که روزهای 20 تا 22 بهمن از راه رسید و ایران در سراشیبی بزرگ قرار گرفت. سراشیبی‌ای که پایان آن، سرنگونی رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب بود.

 20 بهمن 1357
یکی از نکات مهمی که درباره روز20 بهمن 1357 می‌توان به آن اشاره کرد این است که آن روز جمعه بود و عملا روزنامه‌ها منتشر نشد. در شرایطی که همه از دیدار امام خمینی(ره) با همافران نیروهای هوایی سخن می‌گفتند و روز 19 بهمن راهپیمایی‌های بزرگی در حمایت از دولت مهدی بازرگان انجام شده بود، کشور را فضایی از بیم و امید فرا گرفته بود. دو طرف اصلی مباحث یعنی بختیار و دولتش و امام خمینی(ره) و دولت بازرگان همچنان از طرق گوناگون در حال زورآزمایی و به وجود آوردن روزنه‌ای برای موفقیت گروه مورد حمایت خویش بودند. اما فرق مهم دو سوی درگیری در این بود که گروه اول به حمایت ارتش دل بسته و گروه دوم موج خروشان مردمی را می‌دید که آماده بودند پشت سر آیت‌الله خمینی(ره) انقلابی بزرگ را رقم بزنند. اتفاق مهمی که در این روز به وقوع پیوست حرکت مهم دولت بازرگان برای به کار انداختن وزارت امورخارجه از طریق کارکنان اعتصابی و تعیین سفیران بود.
دولت انقلاب تلاش می‌کرد به این طریق تقاضای شناسایی جهانی کند. در همین حین بود که بازرگان با افسران ارتشی وارد مذاکره شد و این موضوع می‌توانست قدرت اصلی دولت بختیار یعنی تکیه او به ارتش را بگیرد. از سوی دیگر بختیار تلاش خود را به کار گرفته بود تا دشواری بزرگ «دو حکومت» را رفع کند؛ مساله‌ای که بسیاری از کارشناسان معتقد بودند نخست ‌وزیر شاه هیچ راهی برای حل آن ندارد. در این روز بازرگان با حضور در دانشگاه تهران بخش‌های مهمی از برنامه‌های خود را اعلام کرد. این حضور بازرگان را روزنامه‌ها نخستین رویارویی مستقیم او با مردم خواندند.
بازرگان در این نشست اعلام کرد که پس از تشکیل مجلس موسسان، رفراندوم و تدوین قانون اساسی جدید، با انتخاب رئیس‌جمهوری استعفا خواهد داد. او به نکته مهمی درباره اختلاف با دولت بختیار نیز اشاره کرد و گفت: «اگر دولت قانون اساسی قدیم را بدون سلطنت می‌پذیرفت اختلافی نداشتیم.»
او اما به نکته مهم دیگری نیز اشاره کرد که همان نقش ارتش بود: «اگر از طرف ارتش توطئه‌ای نباشد، از این طرف خیال‌مان جمع است. ارتش نباید آلت دست و زیر فرمان استبداد و استیلای خارجی باشد و اجرا‌کننده منافع شخصی و استعماری کسی غیراز خود ملت باشند.» بختیار نیز در آن روز اعلام کرد که با بازرگان به‌عنوان رئیس دولت اسلامی مذاکره نخواهد کرد.

 21 بهمن 1357
اما روز شنبه 21 بهمن همه چیز شکل و شمایل تازه‌ای به خود گرفته بود. در حالی که از همان ابتدا مشخص بود بیعت همافران با امام خمینی(ره) از سوی بخشی از نیروهای ارتش برتابیده نخواهد شد. بعدازظهر شنبه روزنامه کیهان از شدت‌گیری درگیری‌ها خبر می‌داد. هر چند که تهران در طول سال 1357 درگیری کم به خود ندیده بود اما شدت‌گیری درگیری‌ها در پایتخت ایران در این روز به‌طور عجیبی محصول شکاف در ارتش بود.
 نیروهای مسلح به‌طور جدی در مقابل یکدیگر صف‌بندی کردند و همین باعث شد که روزنامه کیهان بعدازظهر شنبه با تیتر «جنگ خونین لشکر گارد با نیروی هوایی» به استقبال درگیری‌ها برود. درگیری‌ها که از شب قبل آغاز شده بود با همراهی مردم با نیروی هوایی یکی از خونین‌ترین روزهای تهران را رقم زد. درگیری و زد و خوردی که از مرکز آموزشی نیروی هوایی بین همافران و نیروهای گارد آغاز شده بود، با حضور و یاری مردم به جنگی تمام‌عیار تبدیل شد. جنگی که با حمله نیروهای گارد به فرودگاه دوشان تپه، خبر از اتفاقات تازه‌تری می‌داد. شکاف در ارتش به خوبی مشاهده می‌شد و تهران عملا به دست «مردان مسلح» افتاده بود. از سوی دیگر نیروی دریایی با نیروهای هوایی و انقلاب مردم اعلام همبستگی کرد و به این ترتیب ارتش در حال از هم پاشیدن بود.
 
 22 بهمن 1357
تهران در روز 22 بهمن به شکل یک صحنه جنگ تمام عیار در آمده بود. ستاد ژاندارمری، کلانتری‌ها، پادگان‌ها و... به تصرف مردم مسلح در می‌آمد و به تدریج انقلاب در حال پیروزی بود. بعدازظهر روز یکشنبه 22 بهمن با سقوط بیشتر پادگان‌های اصلی شهر، شورای عالی ارتش ضربه نهایی را وارد و اعلام بی‌طرفی کرد. با این تصمیم عملا نظام شاهنشاهی در ایران منقرض و راه برای استقرار نظام تازه باز شد. در این شرایط با استعفای بختیار، تسخیر رادیو و تلویزیون و همه نهادهای کشور عملا انقلاب پیروز شده بود و دیگر از نظام شاهنشاهی اثری باقی نمانده بود. در این روز روزنامه کیهان سوالی مهم را در مطلبی با عنوان «در اوج انقلاب بر تهران چه گذشت» مطرح می‌کرد که امروز و پس از گذر نزدیک به 4 دهه از پیروزی انقلاب اسلامی می‌توان از هوشیاری نویسنده آن مطلب تجلیل کرد. کیهان در مطلب خود می‌پرسید: «آیا این روز به‌عنوان پیروزی انقلاب اسلامی ایران در تاریخ ثبت خواهد شد؟»
گذر زمان نشان داد که این روز اتفاقی بزرگ در تاریخ ایران را رقم زد. انقلاب در روز 22 بهمن 1357 پیروز شده بود و نظام شاهنشاهی 2500 ساله فرو ریخته بود.    

منبع: فرهیختگان