موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی ایران در انتظار هیأت امنا

1395/6/2 ۰۷:۲۲

تماً بازدیدی از موزه‌ها و بناهای تاریخی کشور داشته‌اید. مجموعه‌هایی بسیار ارزشمند که نمایش دهنده بخشی از هویت تاریخی ما هستند و کارکنان زحمتکش آن تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند تا در حد امکان عظمت فرهنگ و عمق هویت ایرانی را به بازدید کنندگان داخلی و خارجی نشان بدهند. ولی نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد که مجموعه‌هایی با این‌همه ارزش، چگونه است که قیمت بلیت آن چنین نازل و در حد صفر است و متعجب می‌شوید که چرا با تمام تلاش کارکنان سازمان، باز تا این حد کمبودها شدید است.

چرا درآمد موزه‌ها به موزه‌ها نمی‌رسد؟

سعید امیریان: حتماً بازدیدی از موزه‌ها و بناهای تاریخی کشور داشته‌اید. مجموعه‌هایی بسیار ارزشمند که نمایش دهنده بخشی از هویت تاریخی ما هستند و کارکنان زحمتکش آن تمام تلاش خود را به کار می‌گیرند تا در حد امکان عظمت فرهنگ و عمق هویت ایرانی را به بازدید کنندگان داخلی و خارجی نشان بدهند. ولی نگاهی دقیق‌تر نشان می‌دهد که مجموعه‌هایی با این‌همه ارزش،  چگونه است که قیمت بلیت آن چنین نازل و در حد صفر است و متعجب می‌شوید که چرا با تمام تلاش کارکنان سازمان،  باز تا این حد کمبودها شدید است. حتی گاهی موزه‌ها از تأمین مالی یک نورپردازی ساده نیز ناتوان هستند و کارکنان نیز نشاط لازم را ندارند. با قیمت ناچیز بلیت موزه‌ها طبیعتاً وضعیت آنها نباید مناسب باشد، ولی اگر به شما گفته شود که مبالغ دریافتی از بابت همین بلیت فروشی ناچیز هم به موزه‌ها باز‌نمی‌گردد و موزه‌ها از همین رقم ناچیز هم محروم هستند بیشتر متعجب خواهید شد. اما چرا این‌گونه است؟ چرا این رقم ناچیزی که توسط مردم پرداخت می‌شود را نمی‌توان برای بهبود شرایط موزه‌ها صرف کرد؟ برای پاسخ به این سؤال لازم است تا نگاهی داشته باشیم به تاریخچه موضوع.
بررسی‌ها نشان می‌دهد قبل از انقلاب درآمدهای حاصل از بلیت ‌فروشی موزه‌ها و بناهای تاریخی به عنوان درآمد دولتی تلقی نمی‌شد و درآمدهای حاصل مستقیماً در چارچوب‌های قانونی در خود موزه‌ها به مصرف می‌رسید(بند (ب) تبصره (1) قانون بودجه سال 1347). در سال‌های بعد و با تبدیل شدن سازمان میراث فرهنگی کشور به پژوهشگاه، درآمد موزه‌ها و بناهای تاریخی به عنوان «درآمد اختصاصی» تلقی می‌شد و لذا تمامی درآمدهای حاصل پس از واریز به خزانه، به سازمان میراث فرهنگی بازگشت و صرف بهبود شرایط موزه‌ها می‌شود، ولی با تشکیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، از سال 1383 درآمدهای سازمان از محل بازدید از موزه‌ها و بناهای تاریخی به عنوان درآمد عمومی تلقی و تا حد زیادی دست سازمان از این درآمدها کوتاه شد.
 بر اساس آمار موجود در سال 1394 سازمان از محل فوق بیش از 350 میلیارد ریال درآمد کسب کرد ولی تنها حدود 180 میلیارد ریال آن به سازمان بازگشته است و چون این رقم به صورت متمرکز به سازمان پرداخت می‌شود،  لذا می‌توان انتظار داشت که سازمان بخشی از این ارقام را صرف مسائل و مشکلات خود در مرکز کرده و مابقی را بین ادارات کل استان‌ها توزیع می‌کند و ادارات کل استان‌ها نیز بخشی از مبالغ بازگشته را صرف مسائل و مشکلات خود کرده و مابقی را به موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی می‌سپارند. لذا ملاحظه می‌شود که قطعاً آنچه به موزه‌ها می‌رسد بسیار کمتر از مبالغی است که از محل بلیت فروشی کسب و به حساب دولت واریز می‌کند. شاید قانونگذار در این خصوص کوتاهی کرده، ولی باید گفت که این‌گونه نیست بلکه در ماده 5 قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مصوب 24.11.1382 قانونگذار محترم با علم به اینکه با تشکیل سازمان جدید ممکن است درآمد موزه‌ها و بناهای تاریخی با مشکل مواجه شود تصریح کرده است که سازمان مذکور می‌تواند نگهداری و اداره اماکن و محوطه‌های تاریخی و موزه‌ها را زیر نظر هیأت‌های امنای منتخب انجام دهد. تعیین حدود اختیارات هیأت‌های امنا را نیز در اختیار دولت قرار داده است. دولت محترم در مصوبه مربوطه کلیه اختیارات مالی و بودجه‌ای را به هیأت‌های امنا واگذار کرده است. این بدان معنی است که با تشکیل هیأت‌های امنای مربوطه،  موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی می‌توانند در قالب ردیف‌های درآمد اختصاصی متمرکز و یا غیرمتمرکز اقدام به کسب درآمد کرده و درآمد حاصله را صرف بهبود شرایط خود کنند. بنابراین ملاحظه می‌شود که چارچوب‌های قانونی لازم برای تداوم روند بازگشت درآمدهای بلیت فروشی به موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی فراهم است ولی متأسفانه این امر با درگیر شدن دولت و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال‌های متمادی پس از تشکیل سازمان در امور متفرقه و نامربوط، در عمل مورد غفلت قرار گرفته و باعث شده  شرایط موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی پس از سال‌ها بی‌توجهی به شرایط کنونی برسد. البته بدیهی است که راه‌اندازی و ساماندهی تعداد زیادی هیأت امنا برای موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی کاری است بس مشکل و نیازمند عزم جدی مسئولان و دست‌اندرکاران. به نظر می‌رسد موارد زیر در این خصوص حائز اهمیت است:
طبق ماده 6 قانون تشکیل سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور مجاز بود حسب پیشنهاد سازمان مذکور تعدیلات لازم بودجه‌ای را برای جلوگیری از هر گونه اختلال در امور کشور انجام دهد که این موضوع در زمینه بودجه‌های هزینه‌ای و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بموقع و بدون حاشیه صورت گرفت ولی متأسفانه اقدام به حذف ردیف درآمد اختصاصی سازمان و تبدیل آن به درآمد عمومی بدون در نظر گرفتن تبعات تلخ آن برای موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و بدون ایجاد فرصت برای تشکیل هیأت‌های امنا امری عجولانه و غیرکارشناسی بوده است که باید این روند اصلاح شود.
در حال حاضر سازمان در بیش از 250 موزه و سایت موزه و بناهای ثبت جهانی بلیت ‌فروشی می‌کند که تشکیل این تعداد هیأت امنا بسیار مشکل و ساماندهی آنها دشوار است. پیشنهاد می‌شود با تأسی به تجربه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری دفتری را ویژه این موضوع ایجاد کند.
نکته بعدی آن است که ترکیب پیش‌بینی شده در آیین نامه برای هیأت‌های امنا بسیار سطح بالا و بسیار مرتبط با افراد حقوقی چون رئیس محترم جمهوری (در مورد موزه ملی) و یا استانداران در مورد موزه‌های استانی درنظر گرفته شده‌اند و حکم رئیس هیأت امنای هر بنا و موزه را باید رئیس محترم جمهوری امضا کند. ملاحظه می‌شود که این سطح از درگیری اداری برای تشکیل هیأت‌های امنا غیرضروری و تنها باعث غیراجرایی شدن این موضوع می‌شود. به نظر می‌رسد آیین نامه مربوطه باید از این حیث مورد بازبینی قرار گیرد. البته در ماده 9 آیین نامه فوق پیش‌بینی شده است که در صورت اقتضا می‌توان برای چند موزه و محوطه تاریخی یک هیأت امنا تعیین شود که گام بسیار تسهیل کننده‌ای خواهد بود.
در پایان به نظر می‌رسد با وجود تمام مشکلات و موانع، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید این گام مؤثر و مهم را بردارد تا در طول دوران مسئولیت دولت یازدهم که اکنون به ماه‌های پایانی خود نزدیک می‌شود بتواند کارنامه قابل قبولی در زمینه بهبود وضعیت بخش میراث فرهنگی کشور به ثبت برساند.

منبع: ایران