1395/5/4 ۰۷:۴۰
«از آثار خطوط یاقوت مقدار زیادی از قرآن‌ها و کتاب‌ها و قطعات و مرقعات در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و کشورهای دیگر موجود است؛ از جمله در ایران: در کتابخانة ملک، کتابخانة سلطنتی موزة ایران باستان، کتابخانة مجلس شورای ملی و کتابخانة آستان قدس رضوی مشهد و در خارج ایران: در بقعة مولانا جلال‌الدین بلخی در قونیة ترکیه، کتابخانة دانشگاه استانبول، موزة آثار اسلامی ترک، کتابخانة ایاصوفیه و استانبول و غیره وجود دارد. و آنچه شادروان دکتر بیانی دیده است، بیست‌وهشت مورد می‌باشد.»
آثاری هنری یاقوت
چنان‌که می‌دانیم، در عصر یاقوت خطوط سته «شش‌گانه» تثبیت گردید که عبارت بودند از: «ثلث»، «نسخ»، «ریحان»، «محقق»، «توقیع» و «رقاع» و به خطوط اصول معروف گردیدند و شش تن از شاگردان یاقوت به ترویج و تعلیم این شیوه‌ها پرداختند که عبارت بودند از: یوسف مشهدی (متوفی ۷۰۰ق)، نصرالله طبیب (متوفی ۷۴۰ق)، ارغون بن عبدالله کاملی (متوفی ۷۵۰ق)، مبارک‌شاه بن قطب تبریزی ملقب به زرین قلم (متوفی ۷۶۰ق). از دیگر شاگردان یاقوت که نوشته‌اند، علامه ابوالمعالی عزالدین عبدالوهاب الزنجانی (متوفی ۶۶۰ق) و دیگر علی بن عیسی بن ابی‌الفتح الکردی (متوفی ۶۹۲ق) که هر دو پیش از یاقوت درگذشته‌اند و شرح حال همة آنها در تذکره‌ها آمده است.
یاقوت در شعر شاعران
شد نسخ خط یاقوت اکنون همه رعنایان
تعلیم خط از لعلت، گیرند به مکتب‌ها
(جامی)
بنازم شیوة تردستی‌ات را
که خط بر چشمة کوثر نوشتی
کسی بالاتر از یاقوت ننوشت
تو از یاقوت بالاتر نوشتی
(آصفی)
زهی خط تو نرخ عنبر شکسته
قدت سرو را دست بر سینه بست
غباری است خطت نشسته بر آن لب
بلی، خط یاقوت باشد نشسته
***
سواد خط تو یاقوت اگر دهد دستش
بر آفتاب به خط غبار بنویسد
فلک چو قصة منصور بشنود «خسرو»
به خون سوخته بر پای دار بنویسد
جانا، محقق است که جز کاتب ازل
بر برگ لاله‌ات ننوشت از غبار خط
یاقوت جوهر دهنت آب زندگی‌ست
کز وی مدام زنده بود خضروار خط
(امیرخسرو دهلوی)
خط یاقوت را آنان که دیدند
از آن سطری به یاقوتی خریدند
اگر یاقوت این خط را بدیدی
از او حرفی به یاقوتی خریدی
کاملی باید که دریابد اصول خط نیک
ورنه هر ناقص نداند شیوة یاقوت چیست
در تذکره‌الشعرای دولتشاه سمرقندی از خواجه عصمت‌الله بخاری قصیده‌ای در وصف دیوان سلطان خلیل آمده که در بیتی از آن نام یاقوت را ذکر کرده است، اما چون در مقدمة آن اصطلاحاتی از هنر خط و نقش به کار رفته، چند بیتی را از قصیدة مزبور نقل می‌کنم و سخن را به پایان می‌برم.
آن بحر بی‌کران که جهانی‌ست در برش
غواص عقل کل نبرد پی به گوهرش
مه عکسی از لوامع لوح مذهبش
خورشید عکسی از صفحات مصورش
حوران روضه را ز حیا کرده در قصور
نقش بتان لاله‌رخ حورپیکرش
بر لوح چرخ گرم همی گردد آفتاب
از بهر مهره کردن اوراق دفترش
گیرد ز شب سیاهی و از مه دوات زر
جلد از ادیم نور دهد چرخ اخضرش
از رشتة سیاه و سفید شب و سحر
شیرازه کرده بر دو طرف صنع داورش
سرخی کشیده عکس شفق‌گاه جدولش
پرگار سیم داده سپهر دو پیکرش
گویا نمود در دل شب چهره مشتری
چون تافت از حواشی خط، نقطة زرش
از ابن‌مقله ریخته یاقوت هر که دید
بر سیم خام نقش خطوط معنبرش
هر حرف او ز گنج معانی‌ست گوهری
جز صیرفی که فرق کند نرخ جوهرش؟
هر خط دلکشی که محقق شده به حسن
تعلیق کرده بر صفحات مصورش
کتابنامه
ـ آصفی هروی، ابن نعیم‌الدین؛ دیوان آصفی هروی، به تصحیح و تحشیة مقدمه هادی ارفع کرمانشاهی، ناشر کتابخانه طهوری، تهران، ۱۳۴۲
ـ ابن‌خلکان، شمس‌الدین احمد؛ وفیات الاعیان، حققه احسان عباس، بیروت ۱۳۹۸ ر ۱۹۷۸
ـ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق؛ الفهرست، به اهتمام محمدرضا تجدد، انتشارات ابن‌سینا، تهران، ۱۳۶۶
ـ اصفهانی، میرزا حبیب؛ خط و خطاطان به انضمام کلام الملوک، ترجمه رحیم چاوش اکبری، کتابخانه مستوفی، تهران، ۱۳۶۹
ـ افرام البستانی، فؤاد؛ المجانی الحدیثه، دار مشرق، بیروت، لبنان
ـ ایرانی، میرزا عبدالمحمد خان؛ پیدایش خط و خطاطان با اضافات، علی راهجیری، ابن‌سینا، تهران، ۱۳۴۹
ـ بستانی، فؤاد؛ دائرة‌المعارف
ـ بیانی، مهدی؛ احوال و آثار خوشنویسان، ۴ مجلد، انتشارات علمی، تهران، ۱۳۶۳
ـ جامی، عبدالرحمن؛ دیوان کامل جامی، ویراستة هاشم رضی، انتشارات پیروز، تهران
ـ حموی، یاقوت بن عبدالله الرومی؛ معجم‌الادبا، مصر، ۱۳۵۵ ر ۱۹۳۶
ـ دهلوی، امیرخسرو؛ خمسة امیرخسرو دهلوی، با مقدمه و تصحیح اشرفی، از روی چاپ انستیتو خاورشناسی شوروی، انتشارات شقایق، تهران، ۱۳۶۲
ــ دیوان کامل امیرخسرو دهلوی، انتشارات جاویدان، تهران
راهجیری، علی؛ تاریخ مختصر خط و سیر خوشنویسی در ایران، چاپ مشعل آزادی، تهران، ۱۳۴۹
ـ سمرقندی، دولتشاه؛ تذکرة الشعرا، به تصحیح محمد عباسی، کتابفروشی بارانی، تهران
ـ سنگلاخ؛ تذکره‌الخطاطین (امتحان‌الفضلاء) به‌اهتمام غلام منشی، چاپ سنگی، به خط محمدعلی‌بن جلیل تبریزی، تبریز، ۱۲۹۱ق
ـ سهیل انور؛ الخطاط البغدادی علی بن هلال، ترجمة محمد الاثری و عزیز سامی، بیروت …
ـ شیرازی، یعقوب بن حسن سراج؛ تحفه‌المحبین (در آیین خوشنویسی و لطایف معنوی آن)، به اشراف محمدتقی دانش‌پژوه، به کوشش کرامت رعنا حسینی و ایرج افشار، نشر میراث مکتوب، تهران، ۱۳۷۶
ـ صفا، ذبیح‌الله؛ تاریخ ادبیات ایران، ج۱، انتشارات فردوسی، تهران، ۱۳۶۶
ـ طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الرسل و الملوک، ترجمة ابوالقاسم پاینده، ج۱۶
ـ فصلنامه چلیپا؛ نشریة خط و خوشنویسی و هنرهای سنتی، شماره‌های اول، دوم، سوم، تابستان، زمستان ۱۳۷۰ و بهار ۱۳۷۱
ـ فضائلی، حبیب‌الله؛ اطلس خط، انتشارات مشعل، اصفهان، ۱۳۶۲
ـــ تعلیم خط، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۰
ـ فقیهی، علی‌اصغر؛ آل‌بویه، انتشارات صبا، تهران، ۱۳۶۵
ـ قمی، قاضی احمد منشی؛ گلستان هنر، به اهتمام احمد سهیلی خوانساری، کتابخانه منوچهری، تهران، ۱۳۵۹
ـ مشهدی، سلطانعلی؛ سراط السطور، میرزای سنگلاخ، انتشارات یساولی، تهران، ۱۳۵۵
ـ معری، ابوالعلاء؛ سقط الزند، شرح فارسی دکتر محمود ابراهیمی، انتشارات دانشگاه کردستان، سنندج، ۱۳۸۱
ـ مولانای بلخی، محمد؛ دیوان شمس، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۵۵
ـ هروی، خواجه میرعلی؛ مداد الخطوط، میرزای سنگلاخ، انتشارات یساولی، تهران، ۱۳۵۵
ـ یافعی، ابومحمد عبدالله؛ مرآت الجنان و…، حیدرآباد دکن، ۹۱۳۳۷ق
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید