طنز در شعر حافظ / عبدالامیر چناری

1395/3/5 ۱۰:۵۲

طنز در شعر حافظ، به منزله یک صناعت بلاغی است، نه یک نوع ادبی. شیوه ‏های طنز آفرینی حافظ بسیار متنوع، پیچیده و در نهایت ایجاز است. عدم درک اسلوب‏های طنز در شعر او، گاه سبب تفسیرهای نادرست و خلاف مقصود شاعر شده است. در این مقاله، طنزهای حافظ در 12 اسلوب دسته ‏بندی شده است؛ از جمله طنز از طریق ابهام، متناقض‏نمایی، تأویل ‏های تازه و استهزاء‏آمیز از مسائل مهم، مغالطه منطقی، نسبت دادن رفتارهای مخالفان به خود. شخصیت‏های مورد نقد حافظ، همگی بدون نام و نوعی (typical) هستند و بر دو دسته ‏اند: کومتی و دینی.

چکیده: طنز در شعر حافظ، به منزله یک صناعت بلاغی است، نه یک نوع ادبی. شیوه‏ های طنز آفرینی حافظ بسیار متنوع، پیچیده و در نهایت ایجاز است. عدم درک اسلوب‏های طنز در شعر او، گاه سبب تفسیرهای نادرست و خلاف مقصود شاعر شده است. در این مقاله، طنزهای حافظ در 12 اسلوب دسته ‏بندی شده است؛ از جمله طنز از طریق ابهام، متناقض ‏نمایی، تأویل‏ های تازه و استهزاء‏آمیز از مسائل مهم، مغالطه منطقی، نسبت دادن رفتارهای مخالفان به خود. شخصیت‏های مورد نقد حافظ، همگی بدون نام و نوعی (typical) هستند و بر دو دسته‏ اند: حکومتی و دینی. وی این شخصیت‏ها را از دو نظرگاه، نقد می‏کند: 1ـ اصول اخلاقی و ارزش‏های فردی 2ـ آسیب‏های اجتماعی. طنز حافظ غالباً زبانی عفیف و خالی از کلمات توهین ‏آمیز دارد. موضوعات طنز حافظ، عمدتاً نقد اندیشه‏ های مخالفان عشق و عرفان؛ و اخلاق حاکمان ستمگر و روحانیان ریاکار است. «صورت» طنزهای حافظ، غالباً حاصل گرد آمدن عناصر ناسازگار، جانبداری از باطل و مغالطه عمدی، به گونه ‏ای کاملاً ظریف و پنهان است؛ و این امر، با «محتوا»ی انتقادهای او از جامعه‏ ای که ساختارهای بنیادین آن با ساختارهای قانونی‏ اش تضادی عمیق دارد، کاملاً هماهنگ است.

پژوهشنامه علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی 1384 شماره 45 و 46

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی