تجلی قرآنی در آثار خاقانی

1395/2/12 ۱۰:۴۴

چهاردهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی که در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار می‌شود به خاقانی اختصاص داشت. این نشست با موضوع «بازتاب قرآن در آثار خاقانی» با سخنرانی محسن معینی، مدیرگروه قرآن و حدیث بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی همراه بود. معینی در این نشست به تلمیحات و تشبیهات قرآنی در آثار خاقانی پرداخت و بیان داشت که قرآن و داستان‌های قرآنی در آثار خاقانی جلوه‌های زیبایی دارند. تشبیه، استعاره، تلمیح تا اقتباس از آیات قرآن در شعر و نثر خاقانی دیده می‌‌شود. در ادامه بخشی از سخنان معینی به اختصار آمده است.

گزارش نشست «بازتاب قرآن در آثار خاقانی»

چهاردهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارهایی که در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار می‌شود به خاقانی اختصاص داشت. این نشست با موضوع «بازتاب قرآن در آثار خاقانی» با سخنرانی محسن معینی، مدیرگروه قرآن و حدیث بنیاد دایره‌المعارف بزرگ اسلامی همراه بود. معینی در این نشست به تلمیحات و تشبیهات قرآنی در آثار خاقانی پرداخت و بیان داشت که قرآن و داستان‌های قرآنی در آثار خاقانی جلوه‌های زیبایی دارند. تشبیه، استعاره، تلمیح تا اقتباس از آیات قرآن در شعر و نثر خاقانی دیده می‌‌شود. در ادامه بخشی از سخنان معینی به اختصار آمده است.

  نمود تعالیم مسیحی در شعر خاقانی
خاقانی نیز مانند بسیاری از شاعران دیگر در آثار خود تاثیر زیادی از تعالیم قرآن گرفته است. اثرپذیری یک شاعر از قرآن، داستان‌های قرآنی و موضوعات مطرح شده در این کتاب آسمانی به چند شکل است. گاهی این تاثیرپذیری به‌صورت استفاده از یک واژه، گزاره یا جمله‌ای از قرآن در نظم و نثر است که اصطلاحا «اقتباس» گفته می‌شود. نوع دیگر تاثیرپذیری که اشاره به داستان یا بحثی در قرآن است، در صنعت ادبی «تلمیح» نام دارد.
در بحث شعر خاقانی و اثرپذیری آن از قرآن، نکته قابل‌توجه بحث «فرهنگ مسیحیت» است، چراکه خاقانی تحت‌تاثیر تعالیم مادری مسیحی بوده که بسیاری از این تعالیم در شعر و نثر او نمود پیدا کرده است. اغلب پیروان مسیح(ع) اعتقاد به تثلیث دارند و به بیان قرآن افرادی که به تثلیث اعتقاد دارند، کافر شده‌اند. خاقانی در اشعارش اشاره ظریفی به تعبیر «ثالث ثلاثه» داشته است. خاقانی در بعد «تلمیح» هم به فرهنگ مسیحی اشاره دارد و تعابیری مانند «باد مسیح» یا «طب عیسی» را به‌ کار برده است.
 به‌عنوان نمونه در آیه یک سوره فاطر تعبیر «بال‌های ملائک» آمده که در شعر فارسی و عربی بسیار کاربرد دارد و خاقانی نیز در شعر خود از این تعبیر قرآنی بهره برده است. نمونه دیگر مربوط به استفاده مستقیم خاقانی از تعبیر قرآنی «حبل‌الله» است. «خیمه دولتش بر آن زد چرخ / که ز حبل‌اللهش طناب کند» خاقانی در جای دیگری از دیوان خود تعبیر قرآنی «حسبی‌الله» را به‌کار برده است: «حسبی‌الله مراست نقش نگین / جم ندید این نگین که من دارم»
در بخشی از آیه 119 قرآن کریم به این کلمات اشاره شده است: «رضی‌الله عنهم و رضوا عنه» شرح نزول آن برای صحابه پیامبر و کسانی است که پس از صحابه می‌آیند و با احسان و نیکوکاری از صحابه تبعیت می‌کنند. این تعبیر در یک بیت از دیوان خاقانی در صفحه 843 آمده است: «رفتند خسروان گهربخش زیر خاک / از ما نصیب‌شان رضی‌الله عنهم است»

منبع:فرهیختگان