«تمدن‌اندیشی» در نظر امام موسی صدر

1394/11/28 ۰۷:۱۴

به مناسبت 30 بهمن ماه، سالروز سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین، امروز 28 بهمن ماه، همایش یک‌روز‌ه‌ای با عنوان «گفت‌وگو برای زندگی: بازخوانی تجربه امام موسی صدر» در قم برگزار می‌شود که سبو سرکیسیان، اسقف اعظم ارامنه تهران، حاج ماموستا ملا قادر قادری، امام جمعه پاوه و حجت‌الاسلام عبدالکریم بی‌آزار شیرازی در این نشست سخنرانی می‌کنند.

  دکتر محسن الویری: به مناسبت 30 بهمن ماه، سالروز سخنرانی امام موسی صدر در کلیسای کبوشیین، امروز 28 بهمن ماه، همایش یک‌روز‌ه‌ای با عنوان «گفت‌وگو برای زندگی: بازخوانی تجربه امام موسی صدر» در قم برگزار می‌شود که سبو سرکیسیان، اسقف اعظم ارامنه تهران، حاج ماموستا ملا قادر قادری، امام جمعه پاوه و حجت‌الاسلام عبدالکریم بی‌آزار شیرازی در این نشست سخنرانی می‌کنند. این جلسه هم‌اندیشی به همت مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر و پژوهشگاه علوم و فرهنگ در سالن همایش‌های پژوهشگاه، ساعت 9 تا 12 برگزار می‌شود. آنچه در ادامه می‌خوانید مقاله دکتر محسن الویری در بیست‌و‌‌دومین نشست «اندیشه و عمل امام موسی صدر» است که چندی پیش با عنوان «تمدن‌اندیشی در نظر امام موسی صدر» ارائه شد.

اقدام‌ها و اندیشه‌های امام موسی صدر درباره همگرایی و وحدت شیعیان، مردم لبنان، جهان اسلام و همه ادیان آسمانی بسیار آشکار است. روحیه همگرایانه و وحدت‌باور به مفهوم نفی تکثر نیست بلکه بر اساس درک ایشان از همگرایی و وحدت که برگرفته از دین است، تکثر «لازمه وحدت و همگرایی» است. وقتی درباره همگرایی دو امر صحبت می‌کنیم، پیش‌فرض ما این است که آن دو امر و تکثر را پذیرفته‌ایم تا از همگرایی میان آنها سخن بگوییم.
طبق آیات قرآن کریم که می‌فرماید: «در سنت الهی تبدیل و تحویل راه ندارد» تکثر نیز یکی از ویژگی‌های تبدیل‌ناپذیر و تحویل‌ناپذیر است. پذیرش تکثر به معنای دامن زدن به اختلافات نیست، بلکه لازمه داشتن هویت جمعی و کار جمعی و همگرایی اجتماعی «پذیرش تکثر» است. می‌توان امام موسی صدر را در زمینه تبیین تکثرگرایی و مهمتر از آن، عینیت بخشیدن به آن در میدان عمل، در رأس مصلحان اجتماعی معاصر برشمرد.
به عنوان نمونه‌، در سال 1969 میلادی بعد از نخستین انتخابات ریاست مجلس اعلای شیعیان، زمانی که رئیس جمهوری وقت لبنان برای عرض تبریک آمده بود، امام موسی صدر به او گفت: «هر کس گمان برد که وجود فرقه‌های مختلف در لبنان و سازماندهی امور این فرقه‌ها سبب ضعف احساسات ملی است، به این مسأله تنگ‌نظرانه نگریسته است.» این درحالی است که اغلب ما، تکثر فرقه‌ها، اندیشه‌ها و مذاهب را به‌ مثابه تهدید یا آسیب می‌نگریم.
امام موسی صدر در ادامه می‌گوید: «ما بر این باوریم که وجود فرقه‌های سازمان‌یافته مختلف، نقطه آغاز همکاری و دریچه‌های تمدن به روی دستاوردهای میلیاردها انسان در این عصر و اعصار گذشته است.»
تکثر خود به‌تنهایی مشکل‌آفرین نیست، اما اگر نتوانیم پیکر واحدی را تشکیل دهیم تا اندیشه‌های گوناگون در آن پیکره با یکدیگر همگرا شوند و مانند اعضای مختلف بدن در خدمت یک روح واحد باشند، آن وقت می‌تواند آسیب‌آفرین شود.
امام موسی صدر در ادامه می‌گوید: «فرقه‌ها پیکره واحدی را تشکیل می‌دهند که نباید عضوی از آن ناقص باشد و در نتیجه، همبستگی ملی و انسانی تقویت می‌شود.» این روحیه نشأت گرفته از درک بسیار بلندی است که ارزش تنوع اندیشه‌ها را می‌داند.
ایشان به مناسبت تقارن میلاد حضرت مسیح(ع) و عاشورای امام حسین(ع) در سال 1976 میلادی، نامه‌ای خطاب به مردم لبنان منتشر و بیان می‌کنند: «ما الگوی عینیت‌یافته آینده جهان و صحنه نمونه آینده آن هستیم.» این سخن به این معنا است که آینده بشریت به سمت تکثرگرایی در حرکت است. این نامه در سال 1976 میلادی پیش از نظریه هانتینگتون که جنگ تمدن‌ها را بیان می‌کند، مطرح شده است. امام موسی صدر معتقد بود جهان به سمت تنوع تمدن‌ها در حرکت است و دیگر دوره سلطه تمدن غرب به پایان رسیده است. جهان آینده، جهان تعدد تمدن‌ها است و مردم لبنان، نمونه‌ای از تمدن آینده جهان هستند. نگاه مثبت به تکثرها و نگاه تمدنی به آنها و قدر شمردن تکثرها می‌تواند مزیت تمدنی محسوب شود.
ویژگی دیگر امام موسی صدر، «انفتاح» در برابر دیگران است. منفتح بودن به معنای گشاده‌رویی و سعه صدر است. منظور از دیگران، طیف گسترده‌ای است که یک طرف طیف دوستانِ دوست و طرف دیگر، دشمنِ دشمنان قرار دارند. امام موسی صدر با همه این افراد جز کسانی که ظلم می‌کردند، چهره‌ای منفتح داشتند. ایشان درباره صهیونیست‌ها نه قائل به گفت‌وگو است و نه با گشاده‌رویی با آنها برخورد می‌کند و به صراحت صهیونیسم و بخش‌هایی از تمدن غرب را به زیر تیغ نقد می‌کشد و برضد آنها بیانیه صادر می‌کند. ایشان از گروه‌های لبنانی که در مقابل صهیونیست ها مسالمت‌آمیز برخورد می‌کردند، دوری می‌جست و اصرار داشت که خط آنها با ایشان یکسان تلقی نشود. بنابراین منفتح بودن به معنای ظلم‌پذیر بودن و موضعی در برابر ظالمان نداشتن، نیست. گشاده‌رویی و انفتاح در زمره شاخص‌ترین ویژگی‌های انبیا و اولیای خدا است که امام موسی صدر نیز از آن برخوردار بودند.
باید تأکید کرد که مراد از انفتاح، «انفعال» در برابر بدی‌ها، فساد و ظلم نیست. انفتاح از نظر ساختار واژگانی بر «وضع» انفعال است، اما «هم‌وزن» آن نیست. امروز اگر کسی با روی گشاده با دشمن برخورد کند، او را متهم به انفعال در برابر دشمن می‌کنند. زیر سؤال بردن گفت‌وگو با کفر، زیر سؤال بردن فلسفه دعوت همه پیامبران است.
زمانی‌که حضرت موسی(ع) برای گفت‌وگو به سراغ فرعون رفت، دستور آمد تا با «قول لَین» با فرعون سخن بگویید. اگر قرار بود که پیامبران و اولیای الهی(ع) با مخالفان خویش و کسانی که در جبهه کفر قرار داشتند با زبان تند سخن بگویند، چند نفر به سمت اسلام جذب می‌شدند؟ در قرآن کریم آمده است اگر تو ای پیامبر با زبان تند سخن می‌گفتی، همه از گرد تو پراکنده می‌شدند. پس خطا است که میان «انفتاح» و «انفعال» ملازمه برقرار ‌
کنیم.
امام موسی صدر انحطاط‌های گذشته بشریت را به ‌مثابه تجربه می‌نگرد. کسی که نگاه «منفتح» دارد، از همه چیز درس می‌گیرد. نگاه باز در برابر دشمنان سبب می‌شود خوبی‌های آنان را بیابیم و از آنِ خود کنیم. نگاه منفتح سبب می‌شود اخذ و اقتباس‌های تمدنی توجیه داشته باشد.
منظور از انفتاح در برابر دیگران، فقط هم‌کیشان و هم‌مرتبه‌های ما نیست، بلکه همه کسانی است که در خلقت با من یکسان هستند و می‌توانم با آنها گفت‌وگو کنم، البته جز کسانی که مبنای ظلم دارند، مانند رژیم صهیونیستی. لازمه اثرگذاری دعوت و تبلیغ دینی و فراهم آوردن زمینه‌ای برای به بار نشستن سخن حق، انفتاح است.

منبع: ایران