دكتر سيد حسين نصر: ترجمه قرآن را بر اساس سنت انجام دادم

1393/1/23 ۱۰:۵۹

ترجمه قرآن به زبان‌هاي مختلف ريشه در تاريخ اسلام دارد چرا كه در طول اين قرون از قرآن ترجمه‌هاي مختلفي صورت گرفته است. به تازگي دكتر نصر اقدام به ترجمه قرآن كرده است. البته اين اثر نزديك به 10 سال وقت ايشان و همكاران‌شان را به خود اختصاص داده است. انتظار مي‌رود انتشار اين اثر با موجي از علاقه‌مندان به كلام الهي همراه باشد. دكتر سيدحسين نصر 80 ساله، هم اينك در دانشگاه جرج واشنگتن بيشتر فعاليت‌هاي خود را به تحقيق در حوزه مطالعات اسلامي مي‌گذراند. او كه روزگاري انجمن حكمت و فلسفه را در تهران تاسيس كرد، پس از انقلاب در سال 57 ايران را ترك كرد. او سخت دلباخته سنت‌گرايي، عرفان و فلسفه اسلامي است و در اين مسير كتاب‌هاي بسياري نيز تاليف كرده است. شهرت نصر تا به جايي رسيده كه نام وي در «مجموعه فيلسوفان زنده» كه به تبيين و بررسي فيلسوفان معاصر جهان مي‌پردازد، گنجانده شده است. دكتر نصر در اين گفت‌وگو سعي كرده تا درمورد ترجمه قرآن به زبان انگليسي توضيحاتي را ارائه كند.

منوچهر دين‌پرست: ترجمه قرآن به زبان‌هاي مختلف ريشه در تاريخ اسلام دارد چرا كه در طول اين قرون از قرآن ترجمه‌هاي مختلفي صورت گرفته است. به تازگي دكتر نصر اقدام به ترجمه قرآن كرده است. البته اين اثر نزديك به 10 سال وقت ايشان و همكاران‌شان را به خود اختصاص داده است. انتظار مي‌رود انتشار اين اثر با موجي از علاقه‌مندان به كلام الهي همراه باشد. دكتر سيدحسين نصر 80 ساله، هم اينك در دانشگاه جرج واشنگتن بيشتر فعاليت‌هاي خود را به تحقيق در حوزه مطالعات اسلامي مي‌گذراند. او كه روزگاري انجمن حكمت و فلسفه را در تهران تاسيس كرد، پس از انقلاب در سال 57 ايران را ترك كرد. او سخت دلباخته سنت‌گرايي، عرفان و فلسفه اسلامي است و در اين مسير كتاب‌هاي بسياري نيز تاليف كرده است. شهرت نصر تا به جايي رسيده كه نام وي در «مجموعه فيلسوفان زنده» كه به تبيين و بررسي فيلسوفان معاصر جهان مي‌پردازد، گنجانده شده است. دكتر نصر در اين گفت‌وگو سعي كرده تا درمورد ترجمه قرآن به زبان انگليسي توضيحاتي را ارائه كند.

شايد براي نخستين‌بار در تاريخ اسلام مي‌خواستم هم براي حفظ وحدت امت اسلامي و هم جهت آشنايي خواننده با نحل مختلف تفكر سنتي اسلامي از مفسران مختلف، سني و شيعه، لغوي، تاريخي، كلامي، فلسفي، عرفاني و همه انواع تفاسير از طبري گرفته تا ميبدي، به عربي و فارسي استفاده كنيم. در نهايت تفسير خودمان را تدوين كرديم و مسوول اين كار هستيم ولي به هر حال اين تفسير شامل اشارات بسياري به تمام تفاسير سنتي است

قرآن كريم بالاترين سطح زيبايي‌شناسي زبان عربي را منعكس مي‌كند و يكي از ويژگي‌هايش بلاغت اعجاب‌انگيز آن است. وقتي قرآن را ترجمه مي‌كنيد بايد در بالاترين سطح زبان موردنظر باشد يا اينكه تا حدي زيبايي كلام داشته باشد؛ به هر حال نبايد فراموش كرد، ترجمه قرآن همواره ناقص خواهد بود

قرآن كريم در طول تاريخ همواره محور انديشه و عمل مسلمانان بوده است. مسلمانان براي گشودن معضلات فكري و عقيدتي و رفع مشكلات فردي و اجتماعي به اين كتاب مقدس مراجعه مي‌كردند. از اين طريق آثار فراواني در علوم مربوط به قرآن خلق و صدها كتاب در تفسير، تجويد، ترجمه، رسم‏الخط، قرائات و ديگر علوم قرآني نگاشته شد.

از جمله آثاري كه در اين زمينه پديد آمد، ترجمه قرآن كريم به زبان‏هاي غير عربي است. نخستين زباني كه قرآن كريم به آن ترجمه شد، زبان فارسي بود. ايرانيان با عشق و علاقه وافري كه به اسلام و قرآن داشتند، براي همگاني شدن فهم قرآن اقدام به ترجمه و تفسير آن به زبان فارسي كردند كه حاصل آن صدها تفسير و ترجمه پارسي است كه به دست ما رسيده است. اين آثار علاوه بر جنبه مذهبي و ديني از لحاظ ادبي و زبان‌شناسي داراي اهميت فوق‌العاده هستند و از اين طريق مي‌توان به بسياري از واژه‌هاي دقيق پارسي و مرادف آنها در عربي دسترسي پيدا كرد.

اما در چند دهه اخير اطلاع‏رساني درباره ترجمه قرآن رشد قابل توجهي داشته است. نشرياتي نيز در چند دهه اخير به مباحث ترجمه قرآن كريم توجه كرده و مقالات متعددي را در اين زمينه منتشر كرده‏اند. در دايره‌المعارف‏ها نيز به ترجمه‌هاي قرآن كريم توجه شده است. در دايره‏المعارف فارسي مصاحب در مدخل «قرآن» در عنوان‏هاي فرعي اين مدخل عنواني به نام «ترجمه‌ها» ايجاد و در ذيل آن از ترجمه‌هاي فارسي، لاتين، فرانسوي، ايتاليايي، انگليسي، آلماني، روسي، هلندي، اسپانيايي، سوئدي، دانماركي و ترجمه عبري قرآن كريم بحث شده است.

در اين ميان ترجمه قرآن به زبان انگليسي به لحاظ فراگيري مخاطبان از اهميت بيشتري برخوردار شده است. به‌طوري كه ترجمه‌هاي متعددي از قرآن به زبان انگليسي موجود است. قديمي‌ترين‌ ترجمه‌ انگليسي‌ قرآن‌ منتخبي‌ است‌ كه‌ در 921/ 1515 در لندن‌ منتشر شده‌ است. اما برخي معتقدند كه نخستين‌بار در 1059/ 1649 الكساندر راس‌ كل‌ قرآن‌ را از برگردان‌ فرانسوي دو ريه‌ به‌ انگليسي‌ ترجمه‌ كرد. اما بيشترين‌ ترجمه‌هاي‌ انگليسي‌ قرآن‌ از خود مسلمانان‌، كار مسلمانان‌ شبه‌قاره‌ است‌ و نخستين‌ ترجمه‌ از آن عبدالحكيم‌خان‌ است‌ كه‌ در 1323/ 1905 منتشر شد. از معروف‌ترين‌ ترجمه‌هاي انگليسي‌ قرآن‌ مي‌توان‌ به‌ ترجمه‌ عبدالله‌ يوسف‌ علي‌ و ابوالاعلي‌ مودودي‌ اشاره‌ كرد. شيعيان‌ شبه ‌قاره‌ نيز در ترجمه‌ قرآن‌ به‌ انگليسي‌ فعاليت‌ چشمگيري‌ داشته‌اند، از جمله‌ اين‌ ترجمه‌ها ترجمه‌ عمادالملك‌ سيدحسين‌ بلگرامي‌ است‌ كه‌ در 1309 ش‌/ 1930 بدون‌ متن‌ اصلي‌ چاپ‌ شد. از مترجمان‌ عرب‌زباني‌ كه‌ قرآن‌ را به‌ انگليسي‌ ترجمه‌ كرده‌اند، عبدالخالق‌ همت‌ (چاپ‌ 1372 ش‌/ 1993)، رشيد سعيد كساب‌ (چاپ‌ 1373 ش‌/ 1994)، عزالدين‌ حائك‌ (چاپ‌ 1375 ش‌/ 1996) و ماجد فخري‌ (چاپ‌ 1375 ش‌/ 1996) بوده‌اند. فارسي‌زبانان‌ نيز به‌ ترجمه‌ قرآن‌ به‌ انگليسي‌ همت‌ گماشتند. از جمله در دوره‌ معاصر، ترجمه‌ طاهره‌ صفارزاده‌ و فضل‌الله‌ نيك‌آيين‌ در خور ذكر است‌. ترجمه‌ نيك‌آيين‌ با عنايت‌ به‌ آنكه‌ مترجم‌ سعي‌ داشته‌ سبك‌ ادبي‌ قرآن‌ را حفظ‌ كند اهميت‌ خاصي‌ دارد.

اما به تازگي دكتر سيد حسين نصر، استاد مطالعات اسلامي دانشگاه جرج واشنگتن، اقدام به ترجمه قرآن مجيد به انگليسي كرده است. اين ترجمه را از جهات مختلف مي‌توان مورد توجه قرار داد. اما يكي از ويژگي‌هاي اين ترجمه اين است كه دكتر نصر از جمله متفكران اسلامي است كه به سنت‌گرايي و احياي سنت نبوي تعلق خاطر ويژه‌يي دارد و در راه احياي سنت‌الله تلاش مي‌كند.

اثر دكتر نصر كه با عنوان Study Quran معرفي شده شامل ترجمه و تفسير قرآن كريم به زبان انگليسي است. اين اثر ارزشمند كه دكتر نصر سرويراستاري آن را بر عهده داشته پس از 10 سال تلاش مستمر به اتمام رسيده است؛ انتشارات هارپر، از بزرگ‌ترين و معتبرترين ناشران كتب علوم انساني در امريكا اين كتاب را منتشر مي‌كند.

دكتر نصر درباره ترجمه اين اثر به «اعتماد» گفت: تخصص بنده فلسفه، عرفان و علوم اسلامي است و قرآن‌شناس نيستم بلكه فقط شاگرد قرآنم؛ وقتي كه بزرگ‌ترين ناشر كتب ديني در امريكا به نام انتشارات هارپر كه هم در سانفرانسيسكو و هم در نيويورك شعبه دارد، با من تماس گرفت و گفت كه مي‌خواهيم شما سرويراستار اين پروژه باشيد و اين كتاب زيرنظر شما تهيه شود من قبول كردم اما به شرطي كه همان‌طور كه تمام دانشمندان و ويراستاران كتاب Study Torah يهودي و تمام نويسندگان و ويراستاران Study Bible مسيحي هستند، بنابراين تمام كساني كه با كتاب قرآن نيز سروكار خواهند داشت، چه نويسندگان و چه ويراستاران بايد مسلمان باشند. آنها با كمي تامل اين شرط را كه البته خودش به تنهايي شرط مهمي بود پذيرفتند».

وي در ادامه افزود: «سه نفر از مسلمانان امريكايي را انتخاب كردم كه تحت نظارت من به عنوان ويراستار اين پروژه همكاري كنند. ايشان هر سه در دانشگاه‌هاي امريكا استاد هستند و از معتبرترين دانشگاه‌هاي اينجا مدرك دكترا گرفته‌اند و هر سه زماني شاگرد بنده بوده‌اند: يكي آقاي دكتر ژوزف لومبارد، استاد دانشگاه براندايس در ماساچوست است كه از دانشگاه ييل فارغ‌التحصيل شده و شش سال در دانشگاه جرج واشنگتن در دوره‌هاي ليسانس و فوق‌ليسانس شاگرد من بوده است. ديگري جنر دگلي متولد امريكا ولي چركسي‌تبار است يعني پدر و مادرش از مهاجران قفقازي هستند كه به امريكا مهاجرت كردند. او هم شاگرد من بود و بعد به دانشگاه پرينستون رفت. ديگري خانم ماريا دكيك است كه او هم دكتر‌ايش را از دانشگاه پرينستون دريافت كرده است. ايشان هر سه مسلمان هستند كه البته دو نفرشان مسلمان شدند و ديگري هم كه از خانواده‌يي قفقازي و مسلمان بود. بعد از گذشت مدتي، يك دانشمند جوان ديگر به نام محمد رستم را نيز به عنوان كمك ويراستار به اين گروه اضافه كردم كه پاكستاني‌تبار و در كاناداست».

دكتر نصر گفت: «قرآن كريم بالاترين سطح زيبايي‌شناسي زبان عربي را منعكس مي‌كند و يكي از ويژگي‌هايش بلاغت اعجاب‌انگيز آن است. وقتي قرآن را ترجمه مي‌كنيد بايد در بالاترين سطح زبان موردنظر باشد يا اينكه تا حدي زيبايي كلام داشته باشد؛ به هر حال نبايد فراموش كرد، ترجمه قرآن همواره ناقص خواهد بود چون به يك معنا قرآن اصلا قابل ترجمه نيست. به هر حال ما ترجمه‌هاي گوناگون قرآن كريم و متن عربي آن را با چاپ‌هاي مختلف جمع‌آوري و شروع به ترجمه متن كرديم. به اين صورت كه من تمام 30 جز قرآن را بين سه ويراستار تقسيم و خودم سوره فاتحه را به عنوان نمونه براي ويراستاران ترجمه كردم». دكتر نصر با اشاره به اين نكته كه يكي از قسمت‌هاي مهم Study Quran شرح متن يا همان تفسير است، گفت: «شايد براي نخستين‌بار در تاريخ اسلام مي‌خواستم هم براي حفظ وحدت امت اسلامي و هم جهت آشنايي خواننده با نحل مختلف تفكر سنتي اسلامي از مفسران مختلف، سني و شيعه، لغوي، تاريخي، كلامي، فلسفي، عرفاني و همه انواع تفاسير از طبري گرفته تا ميبدي، به عربي و فارسي استفاده كنيم. در نهايت تفسير خودمان را تدوين كرديم و مسوول اين كار هستيم ولي به هر حال اين تفسير شامل اشارات بسياري به تمام تفاسير سنتي است. اين كلمه سنتي، بسيار مهم است زيرا ما در كل تمام تفاسير مدرن و متجددانه را كنار گذاشتيم كه از قرن نوزدهم توسط افرادي مانند سر سيد احمدخان به همراه عده‌يي در مصر شروع شد و تنها تفسير دوره جديدي كه مدنظر قرار داديم، تفسير «الميزان» اثر استاد بنده، مرحوم علامه طباطبايي رضوان‌الله‌عليه است كه البته وصف جديد ربطي به تجدد ندارد بلكه مربوط به زمان نگارش آن است.»دكتر نصر اظهار كرد: «اين كتاب حدود 2500 صفحه در يك جلد به چاپ مي‌رسد. در حال حاضر كار را تمام كرده‌ايم و هم‌اكنون مشغول تصحيح مدخل‌ها هستيم.

كار بسيار سنگيني است و گاهي تا 12:30 شب بيدارم و مشغول اين كار هستم. وقتي اين تمام شود تدوين فهرست‌ها و كشف‌الآيات انجام خواهد شد و كتاب ان‌شاءالله منتشر مي‌شود. اين كتاب در درجه اول علاقه‌مندان بسياري از ميان مسلمانان انگليسي‌زبان اروپا و امريكا خواهد داشت و در آينده به زبان‌هاي فرانسه، اسپانيولي و زبان‌هاي اصلي اروپا نيز ترجمه خواهد شد. سپس در دانشگاه‌هايي كه قرآن درس مي‌دهند نيز مورد استفاده قرار خواهد گرفت».