اخبار

1روزگار ما عصر غیاب پاتوق‌ها است؛ در هر سه معنایی که پاتوق دارد. واژه‌ «پاتوق» (که گاهی پاتوغ هم نوشته می‌شود) در اصل اسم جایی بوده در زورخانه‌های قدیمی که در آن «توق» را می‌گذاشته‌اند. «توق» هم پرچم و عَلَمی بوده که نشان زورخانه محسوب می‌شده و بازمانده‌ای از پرچم‌های دیرینه‌ ارتش‌های ایرانی است، که اعضای هر رسته خود را با آن بازمی‌شناختند و در میدان نبرد گرداگرد آن جمع می‌شدند تا در هیاهوی هنگامه از هم دور نیفتند و انسجام گروهی‌شان را از دست ندهند. این توق در آیین‌های ایرانی باقی مانده و می‌توان عَلَم‌های بزرگی که در مراسم عاشورا توسط برگزارکنندگان حمل می‌شود را شکلی تحول‌یافته از آن در نظر گرفت. به همین ترتیب در تکیه‌ها جایی که این علم را می‌گذارند، پاتوق می‌نامیده‌اند.

یکی از نکته‌هایی که در نخستین رویارویی من با کتاب «خردمند» خیلی مایه‌ی شگفتی‌ام شد، آن بود که می‌دیدم کسی تاریخی برای جهان نوشته و سخت کوشیده از ایران در آن نام نبرد. کتاب حراری در چاپ پارسی از نشر نو 620 صفحه دارد که 500 صفحه‌اش به دوران تاریخی می‌پردازد. اگر اشاره‌های تاریخی بخش اول‌اش را هم به سه بخش تاریخی بعدی بیفزاییم می‌بینیم که بیش از 90٪ این کتاب به شرح عصر تاریخی می‌پردازد.

صحبت درباره نیما یوشیج بسیار است و تا به امروز افراد بسیار زیادی مانند مهدی اخوان‌ثالث، شاپور جورکش، سیروس طاهباز، محمد حقوقی، سعید حمیدیان و امید طیب‌زاده درباره او کتاب نوشته‌اند اما به تازگی شروین وکیلی که پیش از این در پوشه «جامعه‌شناسی تاریخی شعر معاصر فارسی»‌ دست به انتشار سه کتاب زده بود، کتابی با نام «نیما یوشیج» را راهی بازار نشر کرده است. در این راستا گفت‌وگویی را با او انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

در فاصله قرن سوم پیش از میلاد تا قرن چهارم میلادی سه دولت بزرگ بر پهنه زمین وجود داشت كه عبارت بود از شاهنشاهی ایران، امپراتوری روم و امپراتوری چین. از ابتدای این دوران ایرانیان شبكه راه ابریشم را شكل داده بودند و اتصالی اقتصادی و فرهنگی در میان این سه دولت پدید آورده بودند.

شروین وکیلی می‌گوید: افلاطون بی‌شک یکی از مهمترین اندیشمندان در تاریخ تمدن ایرانی است. در واقع افلاطون بیش از آن که متفکری اروپایی باشد، اندیشمندی ایرانی است. چرا که (چنان که در کتاب نشان داده‌ام) آثار خود را در تقابل با آرای پارسیان پرورده و استخوان‌بندی افکارش با وامگیری‌های گسترده از اندیشه‌ زرتشتی و حقوق هخامنشی درآمیخته است.

اگر قرار بود چنگیز یا استالین به خاطر جنایت‌هایشان محاکمه شوند، کدام کارشان زیانبارتر و نادرست‌تر و گناهکارانه‌تر از باقی به چشم می‌آمد؟ زمانی که تباهی اخلاق از حدی چشمگیرتر باشد، معیارهای داوری و چارچوب قضاوت دستخوش تردید و تزلزل می‌شود. ممکن است دردناک بودنِ زندگی تبعیدیانی که به امر استالین از قلمرو ایرانیِ سغد و خوارزم و مرو به سیبری فرستاده شدند، چندان بر روحیه ما اثر بگذارد که پیامدهای زیست محیطیِ وخیم و مهیبِ سیاست‌های عمرانی نابخردانه این سیاستمدار را نادیده بگیریم. یکی از جریان‌های اجتماعی معاصر که به خوبی در جرگه این اغتشاش‌گرانِ عرصه داوری می‌گنجد، داعش است. صحنه‌های مخوف سر بریدن‌ها و آدم‌سوزاندن‌ها چندان بر ذهن و خاطر سنگینی می‌کند که چه بسا زیر این فشار مجالی برای اندیشیدنِ عقلانی و داوریِ منصفانه باقی نمی‌ماند.

شروین وکیلی: کتابسازی‌های تاریخ باستان بخشی از شارلاتانیسمِ دوران ماست شروین وکیلی، مدرس دانشگاه و نویسنده می‌گوید: برخی با به هم دوختن آثار این و آن یا به اسم خود جا زدنِ حاصل اندیشه‌ کسانی دیگر، کتاب‌هایی را تنها به قصد دستیابی به اعتبار یا پول روانه‌ بازار کتاب می‌کنند. این روند که کتابسازی نام گرفته بخشی از شارلاتانیسمِ دوران ماست.

مسعود بُربُر: حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی، سخن‌سرای نامدار ایران و سراینده شاهنامه است. او را بزرگ‌ترین سراینده پارسی‌گو دانسته‌اند و شاهنامه او را نجات‌دهنده و حافظ زبان پارسی و تمدن ایرانی خوانده‌اند.ابرافسانه‌ای سترگ، سرشار از اسطوره‌های گوناگون و شخصیت‌های پیچیده، که با در برداشتن جوانب گوناگون فرهنگ و تمدن ایرانی، نقش میثاق ملی ایرانیان را بازی کرده و شب‌های گوناگون در نقاط گوناگونی از این سرزمین در جمع خانواده‌ها و مردم، همخوانی شده است. اما شاهنامه به مثابه میثاق ملی ایرانیان، چه اندازه از آنِ همه ایرانیان امروز است؟ جایگاه اقوام ایرانی در شاهنامه کجاست و این میثاق تاریخی ملی برای یک فرد ایرانی، از هر قومیتی که باشد، چه در بر دارد؟ این پرسش‌ها و بیشتر را به مناسبت ۲۵ اردیبهشت ماه، روز بزرگداشت این فرزانه خردمند و خردورز، از دکتر شروین وکیلی، جامعه شناس، اسطوره‌شناس و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ و تمدن ایرانی پرسیدیم.

پشت ویترین کتابفروشی‌های بزرگ و کوچک عنوان‌هایی از کتاب‌های تاریخی خودنمایی می‌کنند که در جذب مشتریان و کتابخوانان بی‌تاثیر نیستند؛ کتاب‌های که گاه مبنای نوشتن می‌شوند هرچند منابع و مطالب خود آنان چندان مستند نیست. اغلب این کتاب‌های جذاب که بارها بازچاپ می‌شود به عصر باستان می‌پردازند؛ روزگاری که عادت کرده‌ایم آن را از ورای داستان و افسانه بخوانیم و با اشتیاق به خواندن این دست کتاب‌ها به نویسنده‌های بازاری فرصت بدهیم ما را بفریبند و در پدیده‌ای به نام کتابسازی سهم بالایی را رقم بزنیم.