اخبار

درست است که تعیین پیشینه‌‌ای قطعی برای شب یلدا همانند بسیاری از سنت‌های دیگر امکان‌ناپذیر است اما این اندازه آشکار است که از همه‌ آن جشن‌ها که هزاران‌ سـال‌ در‌ ایـران، مقدس و محترم بوده‌اند، به جز نوروز، تنها یلدا است‌ که از پس هزاره‌های دراز هنوز نیز خانواده‌ها و مردمان ایران را گردهم می‌آورد.

«شب یلدا» یا «شب چله» که آخرین شب پاییز و طولانی‌ترین شب سال به شمار می‌رود، در نزد ایرانیان از هزاران سال پیش تاکنون به‌عنوان یک سنت دیرینه از جایگاه خاصی برخوردار است و مردم برای گذر از این شب خاطره‌انگیز و طولانی، آداب و رسوم ویژه‌ای در نقاط مختلف کشور برگزار می‌کنند. با پایان یافتن این شب دراز، زمستان آغاز می‌شود و از آن زمان به بعد، طول روز بیشتر و طول شب کوتاه‌تر می‌شود.

شاید در نگاه اول، جشن‌ها و مراسم‌ سنتی ما به نظر ساده بیایند اما هر کدام دریچه‌ای هستند به دنیایی از نشانه‌ها و معانی که جهان بینی ما را و هویت ما را به‌عنوان انسان ایرانی ساخته‌اند. شب یلدا، با قصه‌ها و متل‌هایش، با شعرها و آوازها و کرسی گرم و انار و آجیل و هندوانه، مصداق بارز یک جشن واقعی با یک دلیل والا و مهم است: پاسداشت نور و روشنایی.

یک پژوهشگر معتقد است، در موسیقی اقوام ایرانی، موسیقی و ترانه‌ای که مختص شب چله یا یلدا ساخته شده باشد، نداریم اما باید درباره‌ این موضوع تحقیقات گسترده‌تری انجام دهیم؛ زیرا هنوز پژوهش کامل و کافی درباره آن صورت نگرفته است.

اسماعیل آذر می‌گوید: شب یلدا آخر «قوس» و اول «جَدی» است که ایرانی‌ها آن را نحس می‌دانستند؛ شب را قصه می‌گفتند و شعر می‌خواندند تا درازای شب را سهل کنند. بعدها قصه‌ها جای خود را به حافظ‌خوانی خاصه تفأل حافظ و فردوسی‌خوانی دادند.

در فاصله قرن سوم پیش از میلاد تا قرن چهارم میلادی سه دولت بزرگ بر پهنه زمین وجود داشت كه عبارت بود از شاهنشاهی ایران، امپراتوری روم و امپراتوری چین. از ابتدای این دوران ایرانیان شبكه راه ابریشم را شكل داده بودند و اتصالی اقتصادی و فرهنگی در میان این سه دولت پدید آورده بودند.

خورشید در حرکت سالانه خود، در آخر پاییز به پایین‌ترین نقطه افق جنوب شرقی می‌رسد که موجب کوتاه شدن طول روز و افزایش زمان تاریکی شب می‌شود. اما از آغاز زمستان یا انقلاب زمستانی، خورشید دگرباره به سوی شمال شرقی باز می‌گردد که نتیجه آن افزایش روشنایی روز و کاهش شب است.

ایرانیان و همۀ مردم سرزمین‌هایی که در حوزۀ فرهنگ ایرانی زندگی می‌کنند، شب آغاز فصل زمستان را در یک دور فصلی از دور کیهانی طبیعت در زمان گردش فصل پاییز به فصل زمستان جشن می‌گرفته و می‌گیرند. نقش و تأثیر این فراگشت طبیعی در حیات اجتماعی و اقتصادی مردم با واکنش‌هایی گوناگون به صورت رفتارهایی آیینی ـ نمادین باز نمایانده می‌شوند. در این رفتارهای آیینی، شب آغاز فصل زمستان که به اصطلاح آن را «شب چلّه» و «شب یلدا» می‌نامند، به شیوه‌هایی رمزگونه همراه با نمودهایی که ناظر بر تداوم زندگی در کل جامعه است، جلوه می‌نماید.

یلدا را بلندترین شب سال می‌دانند اما هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده که قدمت این آیین کهن به کدام دوره از تاریخ می‌رسد. باستان‌شناسان اما معتقدند شب یلدا در چهارچوب تقویم و گاه‌شماری ایرانیان ثبت شده و قدمت این آیین به ۷ هزار سال قبل می‌رسد. آن‌ها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ اشاره می‌کنند که نقوش حیوانی ماه‌های ایرانی مانند قوچ و عقرب در چهارچوب تقویم‌ ایرانی حک شده‌است. خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی ـ با‌توجه به اینکه در طول دوره‌های مختلف تاریخی و پیش از تاریخ نقوش مربوط به آیین‌ها و مراسم ایرانی کمتر در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی مشاهده شده، اما باستان‌شناسان معتقدند که آیین مربوط به شب یلدا را می‌توان تا 7 سال قبل‌تر در چهارچوب تقویم ایرانی ردیابی کرد.

آیا شب یلدا ریشه جشن کریسمس مسیحیان است ؟ در حالی که مسیحیان سرتاسر جهان خود را برای برگزار جشن کریسمس در 25 دسامبر آماده می‌کنند ایرانی‌ها نیز برای برگزاری یکی از مهمترین جشن‌های باستانی خود در 21 دسامبر که مصادف با شب انقلاب زمستانی و طولانی‌ترین شب و کوتاهترین روز سال است ا آماده می‌شوند؛ شب یلدا یا شب چله تولد دوباره خورشید است. - برخلاف غرب، سبک زندگی مردمان شرق جهان همچون عصر قدیم همچنان با طبیعت سازگار باقی مانده‌است؛ تلفیق ریتم طبیعت در چرخه زندگی به خصوص برای ایرانیان باستان صدق می‌کند؛ این سبک از زندگی همچنان تا به امروز پابرجا باقی مانده است. «یلدا» همچون دیگر جشن‌های مهم ایرانیان بر تغییر فصول سال تمرکز دارد و قدمتش به بلندای تاریخ است؛ قدمت تاریخی آئین شب یلدا به همان اندازه مطول است که قدمت بنا گذاشتن زندگی مردمان عصر باستان بر اساس نقاط اعتدالی طولانی است.