التعليق في علم الكلام يكي از كهن‌ترين متون كلامي مذهب اماميه

1385/8/30 ۰۳:۳۰

اين كتاب نوشته شيخ الحكماء قطب‌الدين ابوجعفر محمد بن الحسن المقرء النيسابوري (ره) است كه يكي از متون كهن شيعي در علم كلام است كه دكتر محمد يزدي مطلق (فاضل) آنرا تصحيح و توسط دانشگاه علوم اسلامي رضوي مشهد به چاپ رسيده است.

اين كتاب نوشته شيخ الحكماء قطب‌الدين ابوجعفر محمد بن الحسن المقرء النيسابوري (ره) است كه يكي از متون كهن شيعي در علم كلام است كه دكتر محمد يزدي مطلق (فاضل) آنرا تصحيح و توسط دانشگاه علوم اسلامي رضوي مشهد به چاپ رسيده است.
محمد مقرء نيشابوري، از علماي شيعه سده ششم هجري قمري بود كه با توجه به چيرگي‌اش نسبت به مباحث كلامي، در دست داشتن منابع دست اول و تكيه بر روش خردگرايانه در اين كتاب، برخي شبهه‌هاي رايج در دوران خود را بيان مي‌كند و با استفاده از دليل‌هاي عقلي و نقلي به بيان پاسخ آن‌ها مي‌پردازد.
«التعليق» پس از مقدمه ناشر، با پيشگفتاري از مصحح آن دكتر محمود يزدي مطلق (فاضل) آغازمي‌شود كه در آن به معرفي فضاي فرهنگي و علمي حاكم بر نيشابور در سده‌هاي پنجم و ششم هجري قمري مي‌پردازد. از ديدگاه وي، افزون بر مدارس علميه و مساجدي كه دوران مؤلف در نيشابور محل درس خواندن طلاب علوم اسلامي بوده، مكان‌هاي علمي ديگري مانند كتاب‌خانه‌هاي مسجد جامع منيعي، مسجد مطرز، مدرسه صابون، مسجد عقيل، مدرسه سعيديه، مدرسه بيهقي و مسجد جامع نيشابور در اين شهر كانون رشد و پرورش دانشمندان اسلامي بوده است. نهضت تاليف كتب كلامي در سده ششم هجري قمري از خواندني‌ترين مباحث اين پيشگفتار است.
التعليق في علم الكلام داراي بخش‌هاي اصلي درباره توحيد، عدل الهي، معاد، نبوت و امامت است. نويسنده در مباحث توحيدي اين كتاب، طي فصل‌هايي به طرح مباحثي مانند، حدوث اعراض، اثبات محدث، قدرت، علم، وجود، قديم و حيّ بودن خداي متعال مي‌پردازد.
مباحث عدل الهي اين كتاب، در فصل‌ها و مسأله‌هايي، بيان كننده عدالت خداوند سبحان از ديدگاه متكلمان عدليه است. از ديدگاه مقرء نيشابوري، نويسنده اين كتاب، تكليف و مباحث پيرامون آن داراي درجه‌اي از اهميت است كه فصلي را به آن اختصاص داده و در آن، حقيقت تكليف، ويژگي‌ها و شرايط مكلف، غرض و انقطاع تكليف به بحث كلامي با اداله عقلي گذاشته مي‌شود. در قسمتي از اين مباحث، درباره حقيقت تكليف مي‌خوانيم: «تكليف، اراده فعل شاق از ديگري با اعلام آن به وي مي‌باشد. معني اعلام، اين است كه تكليف كننده، عقول مكلفان را كامل كند و ادله كافي براي آنان قرار دهد.»
مباحث اين كتاب درباره معاد با وعد و وعيد الاهي آغاز و در خلال آن، شفاعت، امر به معروف و نهي از منكر و مسأله اجل و ارزاق بررسي مي‌شود.
مقرء نيشابوري در مباحث امامت، پس از اثبات لزوم امامت از راه ثبوت تكليف و معصوم نبودن مردم به بيان ويژگي‌هاي امام از ديدگاه اماميه مي‌پردازد. وي پس از اثبات اين كه يك يك امامان پس از رسول خدا (ص) تعيين به نص شده بودند، فصلي را به مباحث غيبت امام دوازدهم (عج) اختصاص مي‌دهد. پاسخ نويسنده به برخي شبهه‌ها در مباحث مهدوي، مانند علت و فلسفه غيبت، تفاوت وجود امام غايب با عدم وجود امام، طول عمر حضرت بقيه‌الله (عج)، تعطيل نشدن حدود در زمان غيبت و چگونگي رسيدن به حقيقت در حال غيبت امام از خواندني‌ترين مباحث اين كتاب است. (منبع: میراث مکتوب)


خان احمدی