1394/5/14 ۱۰:۳۱
تاریخ و ادبیات از دیر باز رابطه‌ای تنگاتنگ با یکدیگر داشته‌اند. چه بسیار مورخانی که آثار خود را در قالب ادبیات عرضه کردند و چه بی شمار تعداد ادبیان و ادب دوستانی که تاریخ و رویدادهای تاریخی را به منزله مهمترین یا یکی از مهمترین منابع الهام خود در زمینه خلق آثار هنری شان، باور داشتند. به این ترتیب تاریخ و ادبیات ارتباطی نزدیک و جدایی ناپذیر با هم داشته و دارند. این موضوع و وجود این گونه ارتباط بین تاریخ و ادبیات، الهام دهنده و زمینه ساز انجام یک پژوهش گسترده و همه جانبه تاریخی – ادبی در مورد یکی از مهمترین دوره‌های تاریخ ایران، یعنی انقلاب مشروطیت شد.دستاورد نهایی این پژوهش عنوان «ادبیات عصر مشروطیت» (مجموعه 20جلدی که دی ماه از سوی انتشارات دنیای اقتصاد منتشر خواهد شد) را به خود گرفت که علی رغم تیتر ادیبانه آن، منبع بسیار مهمی برای ارائه تصویر بهتری از لایه‌های زیرین حیات جامعه‌ای است که به مدت چندین دهه، تحت تأثیر انقلاب بزرگی با نام مشروطه قرار گرفته بود.
به طور مختصر و در چارچوب یادداشت حاضر، به باور نگارنده، بحث پیرامون «ادبیات عصر مشروطیت» نخست یک بحث تاریخی است و در درجه اول باید با استفاده از منابع و مستندات تاریخی، ابعاد آن را روشن ساخت. با توجه به این موضوع، در مرحله اول پژوهشی گسترده در منابع تاریخی عصر مشروطه و با تکیه بر روزنامه ها، جراید و مجلات آن دوره انجام شد. دستاورد حاصله شگفت انگیز بود و سبب شناسایی حجم عظیمی از آثار ادبی دوره مشروطیت ایران شد که در غبار زمان، فراموش شده بودند. مرحله دوم به بازسازی، دسته‌بندی، تدوین اطلاعات و آثار ادبی گردآوری شده در ذیل عناوین ذیربط و منظم ساختن آنها از نظر موضوعی و زمانی اختصاص یافت بر این مبنا آثار گردآوری شده در ذیل این عناوین قرار گرفتند:
وطنیه ها، داستان‌های کوتاه فارسی نویسان، داستان‌های کوتاه ترجمه ای، رمان‌های فارسی نویسان ،رمان‌های ترجمه ای، متون نمایشی ، متون طنزی ، ادبیات مذهبی و ادبیات کارگری. اما مرحله پایانی در تدوین و تألیف مجموعه «ادبیات عصر مشروطیت» بازگشت از ادبیات به تاریخ و بررسی مهمترین ویژگی و بستر اصلی تاریخی است که آثار هنری مذکور در آن شکل گرفته، متأثر شده و متقابلاً بر آن تأثیر گذاشتند. سؤال قابل طرح در اینجا این است که چه ویژگی مشترکی بین مجموعه‌های ادبی گردآوری شده فوق (همچون: ادبیات ترجمه ای، داستان ها، طنزها و...) وجود دارد؟ یک هنرمند آیینه زمان و دوره خویش است و یک اثر هنری گواه صادقی بر تحولات بنیادی در لایه‌های زیرین و پنهان هر اجتماعی است. مجموعه عظیم گردآوری شده «ادبیات عصر مشروطیت» حاصل تلاش ده‌ها و صدها هنرمندی است که در طول سال‌های متمادی (در مقطع مورد نظر) زندگی می‌کرده‌اند.
آفرینش آثار ادبی ارائه شده در مجموعه «ادبیات عصر مشروطیت» در زمانی روی داد که ایران در یکی از بحرانی ترین مقاطع تاریخی خود قرار داشت. شکل‌گیری و تکامل انقلاب فرهنگی مشروطه به پیروزی سیاسی آن انقلاب در ربیع الثانی 1324 قمری/ 1285 منتهی شد. برقراری نظام سیاسی جدید و تداوم آن، همراه با وقوع عظیم ترین بحران‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی در کشور شد که به مدت حدود 15 سال ادامه یافت و تنها از سال 1339قمری/ 1300 به بعد اندک اندک، بحران‌ها رو به افول نهاده و آرامش نسبی در جامعه حکمفرما شد. آثار ادبی مورد بحث در چنین فضایی گام به عرصه وجود نهادند.
بنابر این طبعاً در محتوای آن آثار، می‌توان ردی از وقایع زمانه و تحولات عصر مشروطیت وجود داشته باشد و بالعکس، آثار ادبی و خلاقیت‌های هنرمندان ایرانی آن دوره، به نوبه خود مؤثر بر تحولات فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی ایران آن دوره باشد. به تعبیر دیگر، ما با منبع عظیمی از احساسات و آفرینش‌های هنری مواجه هستیم که بیانگر تحولات لایه‌های زیرین جامعه ایران در مقطعی از تاریخ معاصر ایران هستند. در اینجا موضوع مهم، چگونگی شکل گیری، تطور و تکامل و افول یک دوره از فرهنگ و هنر ایران است. دوره و عصری که ویژگی‌ها، توانایی‌ها و ضعف‌های خاص که از سال‌های پایانی سلطنت ناصرالدین شاه و شروع سلطنت مظفرالدین شاه آغاز شده و تا اوایل سلطنت رضا شاه در حدود سال‌های 1305 – 1306 ادامه می‌یابد. مهمترین شاخص برای بررسی دوره فرهنگی مزبور، وضعیت ادبیات آن دوره است. برای رسیدن به این مقصود نخست به معرفی و بررسی آثار پرداخته می‌شود که در به وجود آمدن دیگر آثار ادبی تأثیر گذار بوده‌اند. از این رو نخست رمان‌های اروپایی ترجمه شده به زبان فارسی مورد توجه قرار می‌گیرند و سپس جلوه‌های دیگر ادبیات از جمله رمان‌های فارسی نویسان، داستان‌های ترجمه‌ای و تألیفی و وطنیه‌ها. بحث پیرامون ویژگی‌های این دوره، از دریچه آثار ادبی گردآوری شده، در مقدمه هر عنوان از عناوین فوق الذکر و با توجه به موضوع مورد بحث انجام می‌شود. بدین ترتیب هر یک از عناوین ارائه شده (به طور مثال رمان‌های ترجمه ای) شامل یک مقدمه مبسوط مستقل پیرامون تأثیر رمان‌های ترجمه‌ای در بعد فرهنگی انقلاب مشروطه و متقابلاً تأثیر گذاری انقلاب مشروطه بر روند ترجمه‌های رمان، به علاوه چند جلد کتاب شامل نمونه هایی از رمان‌های ترجمه‌ای در طول دوره زمانی مورد بحث است.
روزنامه ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید