1394/4/24 ۰۹:۱۶
در جستجوهای خود به برگه و سند و منبعی که حاکی از حضور حماسه ملی ایران در متون اعتقادی علویان ترکیه باشد، برخورد نکرده‌ام، هر چند علویان ترکیه از لحاظ اعتقادی و آیینی نزدیکتر از علویان سوریه به نحلة علویان اهل حق (یارسان) هستند (رک: سلطانی، محمدعلی، درونمایه‌های مشترک در سرانجام، ولایت‌نامه، بویوروق) و ترک، کُرد و فارس و بلوچ و عرب خوزی و طبری و گیلک و مازنی و تاجیک و پشتو و هزاره و… همه با هم در سروده‌های حماسه ملی ایران شریک هستند؛ اما با اینکه سلاطین عثمانی خود شاهنامه می‌خواندند و شاهنامه‌خوانان مشهور و زبردستی داشتند و در مکاتبه با پادشاهان صفوی، خودشان را فریدون و منوچهر و… و شاهان صفوی را ضحاک و افراسیاب خطاب می‌کردند، ولی از هر گونه ترویج شاهنامه در جامعه مردمی و محافل و مجالس عمومی قلمرو آل عثمان اندیشناک بودند!
حماسه ملی ایران در اعتقاد علویان یارسان
حماسه ملی ایران در اعتقاد علویان ترکیه
سربازان «ینی‌چری» که غالباً از اسرا و بقایای جنگی کشورهای قفقاز، بالکان، آلبانی و… بودند و در کمپ‌های سنتی برای پذیرش در ینی‌چری تربیت می‌شدند که با ورود به ینی‌چری، می‌بایست به «طریقت بکتاشی» سر می‌سپردند ـ به شیوه سپاهیان صفوی که اکثریت به طریقت صفوی (قزلباش) باید درمی‌آمدند ـ طبیعی است که در تعلیمات کمپ‌ها نیز حماسه ملی ایران ممنوع و از عقاید علویان محذوف بود! «فلسفه ینی‌چری را پژوهشگران علوی ترکیه در پیوند عثمان یا به روایت خودشان (اتمان بابا) نیای آل عثمان با شیخ ادب ئالی = عربعلی مرید بابا الیاس و از خلفای به واسطه «دده قارقین» از نواده‌گان شیخ ابوالوفا کُرد از بزرگان علویان اهل حق (یارسان) می‌دانند و معترفند که اورهان عثمان اوغلو پرچمدار دده‌های علوی بوده است. «پرچمداری در علویان ترکیه منصب درون سازمانی است.» و چنان که در کتاب «درونمایه‌های مشترک در سرانجام، ولایت‌نامه، بویوروق» (ص۱۰۷) بدان پرداخته‌ام، به نص صریح کتاب «سرانجام» و «ولایت‌نامه»، هر دو خاندان صفوی و عثمانی سرسپردة آیین علویان بودند، وگرنه چگونه ممکن است که یک امپراتوری با گستردگی دولت عثمانی و خلافت متعصب سنّی که خود را جانشین و ادامه عباسیان می‌دانستند، سپاه و شاخه نظامی آن یکپارچه علوی بکتاشی و در آداب و رسوم و اندیشه و اعتقاد، صد و هشتاد درجه در تضاد با حوزه اجرایی سلطنت باشد و وفادار و محکم و معتقد برای آرمانهای آن جانفشانی کند؟ اکثر پژوهشگران مدتهاست در برابر این تناقض تاریخی سکوت کرده‌اند.
به هر حال عثمانی‌ها چون سایر دولتهای سنتی اسلامی به نام اسلام و برای بقا و برتری خاندان خود حکومت می‌کردند و در این حوزه هم بسیار مرموزتر از دیگران بودند. مصلحت‌اندیشی آنان در اخفای علوی‌گری و حذف آنچه در حوزه منافع ملی و مذهبی‌شان نیست و صلاح صفویه در اعلام و آشکاری این پیوستگی‌ها بود، و بیشتر این سختگیری‌ها و پنهانکاری‌ها در عهد سلطان محمد فاتح (فتح استانبول ۸۵۷قر ۱۴۵۳م) و در نزدیکی به مرزهای ایران آغاز شد.(؟!)
اهمیت نوروز
به هر حال جای پای حماسه ملی ایران علی‌الظاهر در متون اعتقادی علویان ترکیه دیده نمی‌شود و کندوکاوی همه‌جانبه را می‌طلبد؛ اما «نوروزیه» و «نوروزخوانی» یکی از متون اعتقادی علویان ترکیه به شمار می‌رود و عید نوروز را علویان آن دیار عید ملی و مذهبی خود می‌دانند که در سالهای اخیر با یک روز تعطیل، مراسمش را برگزار می‌کنند. درباره متن نوروزیه آورده‌اند که: «… در طول تاریخ در مراسم جم و سماع [برخی اشعار] مورد استفاده قرار گرفته و هنوز هم در مناطق علوی‌نشین جایگاه خود را حفظ کرده است. اشعار مذکور عناوینی چون … ئیش (دکلمه)، دوازده‌امام(ع)، نفس، دستان، قوشما، گوزلمه (مدح)، آغیت (نصیحت)، تاشلاما (هجو)، نوروزیه (نوروزخوانی)، ذوالفقارنامه و مانند آن در ادبیات زبان ترکی شناخته می‌شوند.»۱۱۰
مراسم نوروز در ترکیه سالیانی است که توسط کُردها جشن ملی اعلام شده است و بحثی مفصل را در رسانه‌ها و جغرافیای کردستان ترکیه موجب گردیده که دولت ترکیه وادار به قبول برگزاری آن شده است…
نتیجه
۱ـ پاسداران زبان و ادب فارسی در هنگام ظهور اسلام، پیروان اهل سنت و جماعت بوده‌اند.
۲ـ حماسه ملی ایران زیربنای کلیات تاریخ ایران تا نهضت مشروطیت بوده است.
۳ـ علویان (یارسان) حماسه ملی ایران را بخشی از کتاب اعتقادی خود می‌دانند.
۴ـ شاهنامه فردوسی در مرزهای ایران فرهنگی با تفکر علوی در اندیشه اعتقادی فارس، کرد، لر، طبری، گیلک، بلوچ، ترک، عرب، هزاره، پشتو، تاجیک و… به‌ویژه در عراق، سوریه، افغانستان و تاجیکستان رسوخ و نفوذ کرده و از جایگاهی متعالی برخوردار است.
۵ ـ شخصیت‌های شاهنامه فردوسی در ادامه حرکت انبیا، اولیا و حکما در عقاید علویان (یارسان) دارای فرّ (ذره ذات) بوده و مورد تقدیس قرار می‌گیرند.
۶ ـ بخشی از «سرانجام» کتاب مقدس علویان اهل حق (یارسان) به انعکاس حماسه ملی ایران اختصاص دارد.
۷ـ برای نخستین بار در این نوشتار، با حفظ جنبه آیینی و مکتبی، بُعد ملی و میهنی سکه هویزه (نماد اسلام ایرانی) و جوز (نماد مرزهای مقدس ایران) با کالبدشکافی متن کتاب «سرانجام» آشکار شد.
۸ ـ برای نخستین بار در این نوشتار معنی واژه «سرانجام» و تأثیر آن بر امثال و حکم فارسی ارائه شد.
۹ـ نخبگان و برجستگان پیرو آیین علوی اهل حق (یارسان) مروجّان نخستین حماسه ملی و از مؤثرین کسان در تاریخ روشنفکری دوره مشروطیت بوده‌اند.
۱۰ـ شناسایی نحله‌های علوی، جوانان ما را با تاریخ ایران، اهمیت زبان فارسی، مرزهای ایران فرهنگی و تأثیر و تأثرات حماسه ملی ایران آشنا می‌سازد.
۱۱ـ گسترة وسیع آثار فرهنگی اعتقادی، ملی، اجتماعی علویان اهل حق (یارسان) در ایران، عراق، ترکیه، سوریه، افغانستان، پاکستان و… که تا حال به معرفی آنها پرداخته نشده، به هیچ وجه معارض مبانی اسلام راستین نیست و بیش از هر چیز پشتیبان فرهنگ ملی و میهنی ماست.
۱۲ـ پیوند اساطیری شخصیت‌های خرده‌شاهنامه‌های کردی و جایگاه آنها در کتاب «سرانجام» و اعتقاد علویان یارسان برای نخستین بار در این نوشتار آشکار و ارائه گردید.
سخن پایانی
و سخن پایانی خطاب به جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای یونسی مشاور ریاست محترم جمهور در امور اقلیت‌هاست: هنوز پس از گذشت قریب دو سال از وعده‌های جناب عالی، فضای فرهنگی اقلیت‌های دینی و مذهبی در ایران اسلامی در سکوتی سرد و دل‌آزار همچنان منجمد است و اگر این ابرهای پراکنده که بغض هزاران ساله گردآمده از اقیانوس ادبیات، عرفان، عشق، اخلاق، اندیشه، عقلانیت و خرد، هنر، تاریخ، تنوع زبانی و آیینی، و و و فرصت باریدن بیابد، هیچ ظلمت و اهریمنی توان مقابله با نورالانوار ایرانی اسلامی آن را نخواهد داشت. و باید سپاس گویم زحمات بزرگوارانی را که برای نخستین بار اجازة فتح باب و نشر سخنی در این حوزه را نصیب کردند.
مرید پیر مغانم، ز من مرنج ای شیخ
چرا که وعده تو کردی و او به جای آورد!
پی‌نوشت:
۱۱۰ـ سیدترابی، علی‌اصغر، تاریخ غلات آناتولی، تهران، ۱۳۷۹ (جمالی‌فر، مهدی، مقدمه‌ای بر شناخت علویان ترکیه «از پیدایش تا ۲۰۰۹م»، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۹۱، ص۱۰۶)
روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید